غفلت از یاد مرگ، انسان را به آرزوهای کاذب مبتلا می کند

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه 20«بحث غفلت» مورخ 94/2/1، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

غفلت از یاد مرگ = ابتلا به آرزوهای کاذب

در جلسه گذشته فرمایش گرانبهایی از وجود مقدس امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» (خطبه 113 نهج البلاغه) مورد بررسی قرار دادیم:

«قَدْ غَابَ عَنْ قُلُوبِکُمْ ذِکْرُ اَلْآجَالِ وَ حَضَرَتْکُمْ کَوَاذِبُ اَلْآمَالِ فَصَارَتِ اَلدُّنْیَا أَمْلَکَ بِکُمْ مِنَ اَلْآخِرَةِ »

یاد مرگ‌ها، از دلهای شما رفته است و آرزوهای دروغین شما را فرا گرفته است. لذا دنیا، بیشتر از آخرت بر شما حکومت می‌کند.

گفتیم که مرگ (وفات) به معنای انتقال است، انتقال به عالمی بی‌نهایت بزرگتر، کامل‌تر و پیشرفته‌تر از دنیا. بنابراین به طور حتم انتقال به چنین محیط پیشرفته‌ای نیاز به تجهیزات و شرایط خاصی دارد که تنها فرصت کسب این تجهیزات و لوازم، زمانِ عمر هر کدام از ما در دنیاست. زمان ما جهت آماده شدن برای چنین تولدی، محدود است، و کوتاهی‌ها، تعلّل‌ها، غفلت‌ها و ... از سوی ما منجر به تولد ناقص و بیمار انسان به برزخ می‌گردد.

برای یک تولد سالم به آخرت، باید در دنیا، سبک زندگی متناسب با شرایط زیستیِ آخرت را برگزید. نمی‌توان، با هر سبکی زندگی کرد، اما توقع داشت که سالم به آخرت متولد شد.

زمانی که یاد مرگ از انسان دور می‌شود، سبک زندگی او (انتخاب‌ها، ارتباطات، رفتارها و افکار او) نیز براساس نظام دنیا صورت می‌گیرد و درست از این لحظه به بعد غم‌ها، اضطرابها، شکست‌ها و ... به زندگی انسان هجوم می‌آورند.

از همین رو حضرت علی «علیه‌السلام»، دقیقاً بعد از فراموشی یاد مرگ، به هجوم آرزوهای دنیایی به قلب انسان اشاره می‌کنند.

این قاعده، مسئله‌ای بسیار مهم و کلیدی در اصول انسان‌شناسی است. آرزوهای انسانها، دغدغه‌ها و آرمان‌های آنها نشان‌دهنده قیمتِ حقیقی یک انسان هستند. وقتی آرزوهای قیمت دهنده و حقیقی از قلب انسانها فرار کنند، آرزوهای کاذبی که هیچ تناسبی با بخش حقیقی و انسانیِ او ندارند (کواذب الآمال) در قلب آنها جایگزین می‌گردند. آرزوهایی توهمی که اگر هم به حقیقت بپیوندند، هیچ سعادت و خوشبختیِ صادقی را به دنبال نخواهند داشت.

اساساً هر چه پیشرفت انسان در زمینه تحقق آرزوهای کاذبش بیشتر می‌شود، سطح آشفتگی و اضطرابش نیز بیشتر می‌گردد. زیرا او در مسیری در حال حرکت است که به سرعت از (الله) که مرکز شادی و آرامش است دورتر می‌شود. از همین رو بیشترین سطح اضطراب‌ها، استرس‌ها، شکست‌ها و طلاق‌ها اغلب در اقشار مرفّه و تحصیل کرده دیده می‌شود.

تحصیلات و ثروت به خودی خود چیز بدی نیستند، مگر اینکه هدفِ اصلی انسان واقع گردند، اما اگر به عنوان ابزاری برای رسیدن به مقام انسان کامل (خلیفه الله) و کسب اسماء الهی قرارگیرند، از نگاه الله و اهل‌بیت «علیهم‌السلام» نیز مورد تأیید می‌باشند.

کسی که افزایش روز به روز ثروت و یا سطح تحصیلات خود را، علامت موفقیت خود می‌داند، به تعبیر امیرالمؤمنین «علیه‌السلام»، به (کواذب الآمال) دچار شده است. لذا آمار نشان می‌دهد که معمولاً چنین انسانهایی، وقتی به آرزوهای خود می‌رسند، از انتخاب ها و شرایط جدیدشان راضی نیستند.

حاکمیّتِ دنیا بر قلبِ غافلانِ از آخرت

«فصارت الدّنیا أملک بکم من الآخره...»

کسانی که گرفتار آرزوهای دروغین هستند، تحت حاکمیتِ سبک زندگیِ طبیعت‌گرایان قرار می‌گیرند. به نحوی که تمام انتخاب‌ها، ارتباط‌ها، رفتار و افکارشان با محوریت دنیایی صورت می‌گیرد. چنین کسانی معمولاً با شهوت‌های دنیایی دست به تصمیمات و فعالیت‌های گوناگون (فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ...) می‌زنند، نه با محوریت آخرت‌سازی و اصلاح ابدیتشان.

بر زندگی این گروه، ارزش‌های دنیایی حاکم است نه ارزش‌های آخرتی. زیرا اساساً پیوند آنان با نظام آخرت و تولد سالم به برزخ قطع می‌باشد. امروزه معیارهای ازدواج که اساساً رنگ و بویی از ابدیت ندارند، نشانه‌ای بسیار روشن از حکومت ارزش‌های دنیایی بر قلوب انسانها می‌باشد.

بزرگترین عامل رستگاری انسان در قیامت، خدمت به امام زمان «علیه‌السلام» در دنیاست. اگر انسان در دنیا به بالاترین مراتب عبادت هم که برسد اما خیری از وجودش به امام زمانش نرسد، در قیامت هرگز سعادتمند نخواهد شد؛ «یَومَ نَدعُوا کُلُّ اُناسٍ بِإمامِهِم» روزی که مردم با امامشان محشور خواهند شد. (سوره اسراء، آیه 71)

ملاک خوب بودن یک انسان، یک مدیر، یک مسئول و ... آن است که چه میزان در رفع موانع ظهور تلاش کرده و قدم برداشته است.

این کلام امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» فقط یک موعظه نیست، بلکه یک فرمول جامعه‌شناسی است که از قوانین حاکم بر جامعه خبر می‌دهد.

آسیبِ جدّی در نظام غم‌ها و شادی‌ها

امام علی «علیه‌السلام»:

« ما بالکم تفرحونَ بالیسیر من الدنیا تدرکون و لا یحزنکم الکثیر من الآخره تُحرمونَ و یُغلقکم الیسیرُ من الدنیا یفوتکم حتی یتبیّن ذلک فی وجوهکم»

شما را چه شده است که با اندکی از دنیا که به شما رسیده، شادی می‌کنید؟ از دست دادن نعمت‌های عظیم آخرت شما را ناراحت نمی‌کند؟ و اندک چیزی از دنیا شما را نگران می‌کند و حالتش در چهره‌هایتان مشخص می‌شود.

می‌دانیم که قرآن، انسان‌ها را براساس خواسته‌های قلبی‌شان به شش گروه زیر تقسیم می‌کند؛

1- سنگ         2- کمتر از سنگ       3- حیوان       4- کمتر از حیوان       5- شیطان            6- انسان

از سوی دیگر نظام غم‌ها و شادی‌های یک انسان، قیمت او را مشخص می‌کنند. امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» به این قاعده اشاره کرده و آن را آسیب می‌داند. اینکه انسان با اندکی از نعمت‌های دنیا، شادی کرده و بخاطر از دست دادن نعمت‌های عظیم آخرت ناراحت نمی‌شود، دچار آسیب بزرگی شده است. آسیب در نظام غم‌ها و شادی‌ها به دنبال عدم یقین انسان در جاودانگی آخرت به وجود می‌آید. اگر کسی باور کند که هر بار غم‌های دنیایی، اضطراب‌ها و عصبانیت‌های آن، چه حجم عظیمی از فشار قبر را برای انسان ذخیره می‌کند، هرگز خود را به غم‌های دنیا آلوده نمی‌کند.

اگر کسی حقیقتاً قاعده (من بکی علی الدّنیا دخل النّار) را باور کند، ممکن نیست در نظام غم‌ها و شادی‌هایش دچار آسیب شود.

اگر دنیا بتواند ما را به اضطراب و غم و ... بکشاند، بر ما مالک است. حال اندکی بیندیشیم، چه چیزهایی ما را به غم، ترس، اضطراب، نگرانی، عصبانیت و ... مبتلا می‌کنند؟ پاسخ ما به این سؤالات، نوع قیمت ما را مشخص می‌کند.

در هیچ مکتبی چنین قوانین کاملاً تخصصی و مهندسی شده نمی‌توان یافت مگر در مکتب معصومین «علیهم‌السلام». به طوری که، حتی یک جمله از این روایات می‌تواند، یک دانشمند در علوم روان‌شناسی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ... را به مذهبِ تشیّع مشرّف نماید.

والحمدلله رب العالمین

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی