عرفه؛ بهترین فرصت خودشناسی و امام شناسی

آآنچه پیش رو دارید گزیده ­ای از سخنان استاد محمّد شجاعی می باشد که به مناسبت روز عرفه ایراد شده است.

عظمت عرفه در بخشیده شدن محرومان شب قدر

عرفه روز بسیار باعظمت و شریفی است که به تنهایی در برابر همه فضیلت ­های سال خودنمایی می ­کند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی شود، مگر اینکه [روز] عرفه را درک کند». سرّ بخشش و مغفرت این روز، معرفت است که بدون آن اتفاق نمی ­افتد و این رمز مهمی است که اگر قرار است کسی از جهنم نجات پیدا کند باید معرفت کسب کند. لذا این مسئله حکایت از عظمت این روز می­ کند که به تنهایی خودش را در مقابل همه ایّام الهی نشان می ­دهد.

عرفه بزرگترین رحم و فرصت زمانی برای ایجاد تحّول درونی است؛ چون انسان به هدف خلقتش نزدیک می­ شود. در واقع وقتی انسان با خود حقیقی­ اش آشنا می ­شود، الله را هم می ­تواند بشناسد، بدون فهم خودش نمی ­تواند معرفت عمیقی از الله تبارک و تعالی یا اصول و فروع دین داشته باشد. آن گنج حقیقی انسان همان نفس و نفخه ­ای که خداوند تبارک و تعالی به او عطا کرده که معرفت او کلید همه معرفت ­هاست. چنانکه امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمودند:«مَعرِفَۀُ النَّفس أنفَعُ المَعارِف؛ پرسودترین معرفت­ها شناخت نفس است» و معرفت نفس معرفتی است که اگر حاصل نشود سایر شناخت­ها به داد انسان نمی ­رسد.

در قاعده «رابطه دنیا با آخرت مثل رابطه رحم مادر با دنیاست»، اتفاقی که برای جنین در رحم مادر می­ افتد تحول و تکاملی است که هرگز در دنیا امکان­ پذیر نیست. فقط رحم است که آن قدرت فوق ­العاده را دارد که یک نطفه کوچک را تبدیل به یک انسان کامل کند. در حالیکه دنیا هرگز این توان را ندارد؛ چون فعلیت آن خیلی زیاد است.

دنیا هم نسبت به نفس ما رحم است. جنین از رحم مادر وفات پیدا می­ کند و به دنیا متولد می­ شود، نفس ما هم از رحم دنیا وفات پیدا می­ کند و به برزخ متولد می ­شود. لذا دنیا فرصتی است که محصولش جاودانگی و آخرت هست.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: «بَقیَۀُ العُمر لا قیمَۀَ لَها قَد یُدرَکُ بِها ما فات و یُحیی بِها ما مات؛ برای بقیه عمر نمی توان قیمت گذاشت تمام آنچه که از دست یک انسان رفته و هر چیزی که مرده را می ­شود با آن زنده کرد و به دست آورد». ولی با این حال افراد در نوع انتخاب­ ها، ارتباط­ها، رفتارها و افکارشان گاهی وقت­ها چنان اشتباه می­ کنند که قدرت رحم دنیا نمی ­تواند آن­ها را بسازد و در حالی وارد برزخ می ­شوند که سالم نیستند و این شروع یک زندگی بسیار غم ­انگیز و حسرت ­انگیز است که نمی­توانیم عمق این حسرت و غم را امروز درک کنیم.

خداوند تبارک و تعالی در دنیا فرصت­ های مختلفی پیش روی ما قرار داده که انسان بتواند در آن­ها پاک شود؛ چون او مهربان است و دوست ندارد کسی به دوزخ کشیده شود. از جمله این فرصت های زمانی است، مانند ماه رجب، ماه شعبان، ماه مبارک رمضان و.. که هر کدام از این ماه ­ها فضاهایی هستند که تأثیرگذاری ­اش در نفس فوق­ العاده قدرتمند است. یکی از بزرگترین فرصت­ های زمانی، شب و روز عرفه است که می­ تواند همه محرومان قساوت مند در ماه مبارک رمضان را اصلاح کند و فلسفه این روز یادآور فلسفه اصلی خلقت انسان است.

منظور از این ارتباط مستقیم عرفه با خلقت انسان چیست؟

قرآن کریم می­ فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ» از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند که منظور از «لِیَعرفُون» چیست. فرمودند: یعنی معرفت». یعنی عبادت مستلزم معرفتی است که می ­تواند انسان را به بصیرت، شناخت و معرفت برساند.

آن مسئله ­ی که شایسته ­ترین چیز برای شناختن است، خود انسان است. چنانکه طبق فرمایش مولا امیرالمومنین (علیه السلام) که فرمودند:«فَإنَّ الجاهِلَ مَعرِفَۀَ نَفسِهِ جاهِلٌ بِکُلِّ شَیء؛ کسی که نسبت به معرفت نفسش جاهل باشد در واقع به همه امور جهل دارد». لذا اگر کسی نفس را نشناخت هیچ چیز را نشناخته نه الله را و نه هیچ چیز دیگر را. هر علمی که انسان یاد بگیرد به ضررش تمام می ­شود. وقتی خودش را نمی ­شناسد شما تفسیر بخوانی، عرفان بخوانی، فلسفه بخوانی، و... هر علم دنیایی را یاد بگیری، وقتی که محور علوم دستت نیست همه جز تاریکی و ضلالت و عمر تلف کردن کار دیگری نمی­ تواند بکنند. در واقع خودش می­ شود یک بت و مشغله برای اینکه از خودت غافل شوی و به خودت توجه نکنی که اساساً برای چه به دنیا آمدی و هدف از خلقت تو چیست. ما باید در عرفه به این برسیم در غیر این صورت صرف اینکه چند ساعتی برویم دعای عرفه­ای بخوانیم در هر جا  مکه باشد یا منی باشد یا عرفات باشد یا هر جای دیگر، مشکلی را حل نمی­ کند.

حقیقت عرفه در گرو شناخت امام

توحید بدون ولایت یک امر موهومی است. همانطور که الله بدون ولیّ و مظهر قابل شناخت نیست، چطور می­ توان به مطلق دست پیدا کرد بدون شناخت مظهرش! و چطور کسی که خودش را نشناخته می ­تواند امامش را بشناسد.

اینجاست که اگر کسی هیچ ارتباطی با ولی الله نداشت در واقع گمشده است. کسی که نمی ­داند نسبتش در این عالم با ولی الله چیست! اصلاً خودی را که مناسب با این ولی الله است، گم کرده و هنوز پیدایش نکرده است.

در حدیث آمده: «مَن ماتَ وَ لَم یَعرَف اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیتَۀً جاهِلِیَۀ؛ هر کس بمیرد ولی امام زمان را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا م ی­رود». هر درجه ­ای می­ خواهد داشته باشد وقتی که نمی ­داند امام زمانش کیست، و فقط بدانیم امام زمان ما، فرزند حجۀ ابن الحسن العسکری (علیه السلام) است. این را هم دشمنان ما می ­دانند.
حسین زمان ما به تعبیر امام علی (علیه السلام) طرد شده آواره تنها و یگانه است و هنوز مشغول یار جمع کردن است. برای اینکه بتواند قیام خودش را انجام بدهد. او منتظر است که لشکریانی به او بپیوندند و از طرفی همان کاری که امام حسین کرد را انجام می ­دهد؛ یعنی چراغ را خاموش می ­کند و به هر کس می­ گوید هر کس نمی ­خواهد بیاید از اینجا دور شود.

یک عده از این تاریکی اوضاع دارند استفاده می ­کنند از امام زمان شان به بهانه ­های انواع شهوت ­های عقلی، شهوت ­های وهمی، خیالی و حسی جدا می­ شوند یا درس دارند، می­ خواهند متخصص بشوند که حتی فرصت جنگ و جبهه و جهاد هم نداشتند و ندارند یا زن و بچه دارند یا به شکم و شهوت و چیزهای دیگر باید برسند فرصتی برای حضرت ندارند.

امّا برخی خودشان را به قرارگاه حضرت رساندند، در چادر حضرت نشستند و منتظرند. عده دیگری هم خودشان را با شمشیر زدن و تلاش به چادر حضرت می ­رسانند. این سه گروه است. اینجاست که تو باید وضعیت خودت را روشن کنی که الان در کدام یک از این گروه ­ها قرار داری.

ارزش عرفه به این است که بدانی در کجا هستی و مختصات خودت را بشناسی. آیا در حال نزدیک شدن به چادر حضرت هستی و یا با انواع مشغله ­ها دور می ­شوی و غفلت ­زده هستی.

فضیلت زائران امام حسین (ع) در عرفه

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَبْدَأُ النَّظَرَ إِلَى زُوَّارِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَشِیَّةَ عَرَفَةَ قَبْلَ أَهْلِ عَرَفَاتٍ...؛ خداوند تعالی در روزعرفه به زائرهای امام حسین بیشتر از اهل عرفات توجه می ­کند...».

چرا خداوند در روز عرفه قبل از اینکه به اهل عرفات نگاه کند به زائرین سیدالشهداء توجه دارد؟ چون کامل­ترین ظهور الله در مظاهر خودش است و الله مظهری کامل­تر از معصوم ندارد و اساساً تنها راه انحصاری شناخت الله به معنای حقیقی و عبادت الله به معنای حقیقی «معرفت الإمام» است. بدون معرفت امام کسی به الله راه پیدا نمی­ کند. بدون معرفت خلیفه و مَثَل اعلی کسی به ظاهر و مقام غیبت راه پیدا نمی ­کند و کسی می­ تواند در عرفه حضور داشته باشد و به معرفت برسد که از کامل­ترین مظهر الله یعنی معصوم و ولی الله الأعظم غفلت نکند. بنابراین در عرفه کسی درک درستی پیدا می ­کند که روحش، جانش با خلیفۀ الله پیوند برقرار کند؛ با آن خلیفه ­ای که الان در بین من و شماست، آن خلیفه ­ای که الان ما در محضر او هستیم یعنی وجود مقدس آقا امام زمان (علیه السلام).

بنابراین چه کسی از عرفه بیشترین بهره ­برداری را می ­کند و چه کسی در زائرها حسینی تر ­است! کسی که مهدوی باشد. یعنی کسی زائر امام حسین نمی ­شود مگر اینکه زائر امام زمان (علیه السلام) باشد. چون خداوند در عرفه به زائران امام حسین نگاه می­ کند الان ما زائر امام حسین (علیه السلام) هستیم یا نیستیم؟ اگر پیوند با منتقمش داریم زائر امام حسین (علیه السلام) هستیم و اگر زائر امام حسین (علیه السلام) هستیم که خداوند اول به تو نگاه می­ کند در بخشش و رحمت و مغفرت و عطایش.