عامل جاودانگی در بهشت و دوزخ، «نیت» انسان است

 شخصیت اصلی انسان، دل اوست. به فرموده قرآن کریم حاکمیت سه معشوق اصلی یعنی «الله، اهل بیت و جهاد» در وجود انسان، حکایت از سالم بودن دل او می‌کند. اگر این سه بخش حاکم نبود، انسان فاسق خواهد بود.

اعمال انسان براساس نیاتش شکل می‌گیرد و باطن انسان تابع یک حقیقت معنوی به نام «نیت» است‏. بنابراین، انسان باید با نیات، کشش‌ها و معشوق‌های دلش محشور می‌شود. قلب انسان به هر معشوقی گرایش داشته باشد و هر آرزو و دغدغه‌ای داشته باشد، جایگاه ایمانی یا فسق او معین می‌شود. پس نیات هستند که شاکله ما را می‌سازند. همان شاکله‌ای که قرآن فرمود: «وکل یعمل علی شاکلته= هرکس برطبق شاکله‌اش عمل می‌کند». امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام نیز می‌فرماید: «النِّیَّةُ أَساسُ الْعَمَلِ= نیّت، بنیان و پایه عمل است».

پس بنگرید که وضعیت دلتان چگونه است. چون خداوند به ظاهر افراد نظر نمی‌کند، بلکه به دل‌ها توجه دارد: «ان الله لا ینظر الی صورکم وَلیكِنْ یَنْظُرُ إِلى قُلُوبِكُمْ= خدا به صورت اعمالتان نگاه نمی‌کند، بلكه به دلها و اعمال شما مى‌نگرد ». این یعنی انسان بر اساس قلبش محاسبه و محشور می‌شود.

دارایی، شرافت و بزرگی انسان به این است که شایستگی رسیدن به «احسن النیات» را پیدا کند. نیت به قدری مهم است که امام سجاد علیه‌السلام در دعای بیستم مکارم‌الاخلاق صحیفه سجادیه می‌فرماید: «وَانتَهِ بِنیَّتى إِلى أَحسِنِ النِّیّاتِ= خدایا! نیّتم را به بهترین نیّت‌ها و عملم را به بهترین اعمال برسان».

در اهمیت نیت همین بس که امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «إنّما خُلِّدَ أهلُ النّارِ فی النّارِ لأنّ نِیّاتِهِم كانَت فی الدُّنیا أن لَو خُلِّدوا فیها أن یَعصُوا اللّه َ أبدا وإنّما خُلِّدَ أهلُ الجَنّةِ فی الجَنّةِ لأنّ نِیّاتِهِم كانَت فی الدُّنیا أن لَو بَقُوا فیها أن یُطِیعوا اللّه َ أبَدا فبِالنِّیّاتِ خُلِّدَ هؤلاءِ وهؤلاءِ ثُمّ تَلا قولَهُ تعالى: «قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ» قالَ: على نِیَّتِهِ= دوزخیان در حقیقت بـدان سـبب در آتش جاویدان مى شوند كه نیّت آنها در دنیا این بوده كه اگر در آن جاویدان باشند براى همیشه خدا را نافرمانى می كنند و بهشتیان در حقیقت بدان سبب در بهشت جاویدان مى مانند كه نیّت آنها در دنیا این بوده كه اگر در آن باقى بمانند، تا ابد خدا را اطاعت كنند. پس جاودانگى هر دو گروه به سبب نیّت هاست. حضرت سپس آیه «قل كلّ یعمل على شاكلته» را تلاوت كرد و فرمود: یعنى بر پایه نیّت خود».

گاهی ممکن است ظاهر عمل کسی خوب باشد، ولی نیت بدی باشد. مثل کسی که طلبه می‌شود، اما نیتش این است که با طلبگی‌اش جاه‌طلبی کند.

علت این که دوزخیان در جهنم همیشگی هستند، این است که در دنیا هر چقدر هم بمانند، نیت شان معصیت خداست. مثل صدام ملعون که وقتی دستگیرش کردند، از آمریکا اجازه خواست که باشد تا آن طور که می‌خواهد شیعیان را نابود کند. میلیون‌ها انسان را کشته، ولی باز سیری نداشت. پس خداوند او را براساس همان نیتش محشور می‌کند. چون اگر آمریکائی‌ها فرصت بیشتری  به او می‌دادند، جنایت بیشتری می‌کرد. همچنین علت جاودانگی بهشتیان هم این است که اگر هر قدر در دنیا باشند، نیت‌شان اطاعت خداست. مؤمن صدسالش هم باشد، اهل مسجد و حسینیه و اهل تقوا و ایمان است و برای اسلام تبلیغ می کند. لذتش هم در دنیا همین است. حتی لحظه وفات هم حسرت می‌خورد که ای کاش بیشتر می‌ماندم تا بیشتر عبادت و خدمت به خدا می‌کردم و بیشتر ابدیتم را می‌ساختم.

پس نیات یک فرد، ابدیت او را می‌سازد، یعنی براساس نیتش در قیامت محشور می‌شود. چون نیت یک امر درونی و سری است و از باطن انسان‌ها برمی‌خیزد، با صرف ادعا خدا با کسی کاری ندارد.

حضرت در ادامه روایت، شاکله را به معنای نیت می‌گیرد و به دلیل قرآنی آن اشاره می‌کند. این دلیل قرآنی منطبق با اصول «انسان شناسی» است که می‌فرماید: «قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ= بگو همه انسانها براساس شاکله‌شان عمل می‌کنند». پس شکل‌گیری شخصیت انسان، یعنی مجموعه ورودی های «جمادی، گیاهی، حیوانی، عقلی و فوق عقلی» او که همه به دل و قلب او سرریز می‌شود.

 کسی که لقمه حرام می‌خورد، بی‌عاطفه، بی‌وفا، تند خو و خشن می‌شود؛ تا جایی که حتی می‌تواند امام معصوم را بکشد. چون ورودی‌هایش به گونه‌ای بوده که شاکله‌اش را به این شکل ساخته است. کسی که پای ماهواره می‌نشیند و در شبکه‌های مجازی دائما آلودگی و دیدنی‌ها و شنیدنی‌های حرام جذب می‌کند، نمی‌تواند نیت خوبی داشته باشد و شاکله خوبی هم تشکیل دهد. مثل این که ما غذای آلوده بخوریم و انتظار بدن سالم داشته باشیم. این نوعی مسخره کردن خود است.

داشتن نیت خوب، یک هنر، مهارت، سعادت و لیاقت است. اگر انسان بخواهد نیت‌های خوبی داشته باشد، باید ورودی‌هایش را کنترل کند، یعنی نظام حسی، خیالی، وهمی، عقلی و فوق عقلی خودش را کاملا کنترل کند تا بتواند به نیت عالی برسد. ولی کسی که بی‌مبالات است و ورودی‌های خیالی، وهمی و عقلانی‌اش هرزه است. با این ورودی‌های آلوده، نمی‌تواند نیت های خوب و بزرگ داشته باشد و تصمیم‌های خوب و قوی بگیرد.

امام رضا علیه‌السلام درباره نیت و آثار آن می‌فرماید: «إذا كانَ یَومُ القِیامَةِ أوقَفَ المُؤمنَ بَینَ یَدَیهِ فَیكونُ هُو الّذی یَتَولّى حِسابَهُ فَیعرِضُ علَیهِ عَمَلَهُ فَیَنظُرُ فی صَحیفَتِهِ فأوَّلُ ما یَرى سَیّئاتِهِ فیَتَغیَّرُ لذلكَ لَونُهُ و تَرتَعِشُ فَرائصُهُ و تَفزَعُ نَفسُهُ ثُمّ یَرى حَسَناتِهِ فتَقَرُّ عَینُهُ و تُسَرُّ نَفسُهُ،و تَفرَحُ رُوحُهُ ثُمّ یَنظُرُ إلى ما أعطاهُ اللّه ُ مِن الثَّوابِ فیَشتَدُّ فَرَحُهُ ثُمّ یقولُ اللّه ُ للمَلائكةِ: هَلِمُّوا الصُّحُفَ الّتی فیها الأعمالُ الّتی لَم یَعمَلوها! قالَ: فیَقرؤونَها ثُمّ یَقولونَ: و عِزَّتِكَ، إنّكَ لَتَعلَمُ أنّا لَم نَعمَلْ مِنها شَیئا! فیقولُ: صَدَقتُم نَوَیتُموها فكَتَبناها لَكُم ثُمّ یُثابُونَ علَیها= چون روز قیامت شود، مؤمن در پیشگاه خداوند بایستد و كار حسابرسى او را خداوند خود به عهده بگیرد و اعمالش را به او نشان بدهد. مؤمن در كارنامه خود مى نگرد و اولین چیزى كه مى بیند، گناهان خود است. با مشاهده آنها رنگش بر مى گردد و بدنش به لرزه مى افتد و در جانش وحشت مى نشیند. سپس خوبى هایش را مى بیند و از مشاهده آنها چشمش روشن و جانش مسرور و روحش شاد مى‌شود و آنگاه به ثوابى كه خداوند ارزانیش فرموده مى نگرد و شادیش افزون مى شود. سپس خداوند به فرشتگان مى‌فرماید: كار نامه اى را بیاورید كه در آن اعمال نا كرده آنها است! حضرت فرمود: مؤمنان آن كارنامه را مى‌خوانند و آنگاه مى‌گویند: به عزّتت سوگند كه تو خود مى‌دانى ما هیچ یك از این كارها را انجام نداده ایم! خداوند می فرماید: راست مى‌گویید، اما شما نیّت انجام آنها را داشتید و ما آن كارها را برایتان نوشتیم. آنگاه پاداش آن اعمال به ایشان داده مى شود».

«صدق در نیت» منجر به تصمیمات بزرگ می‌شود

«نیت صادق» به قدری قوی و اثر گذار است که گناهان گذشته و حال انسان را می‌پوشاند. حتی گناهان آینده‌اش را هم پاک می کند. چون دیگر قصد گناه ندارد. ولی ممکن است پایش هم بلغزد. شاکله آدم اهل خیر گناه‌پذیر نیست. چون متنفر از گناه است. هر چند ممکن است در راه، گناه و لغزشی هم داشته باشد. مثل یک فرد سالم و ورزشکاری که قدرتمند است، ولی بیمار هم می شود.

پس «صدق نیت» خیلی مهم است. مثلا امام باقر علیه‌السلام فرمود: «مَن سَألَ اللّه َ الشهادَةَ بصِدقٍ بَلَّغَهُ اللّه ُ مَنازِلَ الشُّهَداءِ وإن ماتَ على فِراشِهِ= هر كی صادقانه از خداوند شهادت را مسئلت كند، خداوندْ او را به جایگاه‌هاى شهیدان مى‌رساند، هر چند در بستر خود بمیرد».

وقتی به امام حسین علیه‌السلام در زیارت عاشورا می‌گویی: «اِنّی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ= من در صلحم با كسی كه با شما صلح كرد، و در جنگم با كسی كه با شما جنگید»؛ این سلم باید در سبک زندگی تو مشخص شود. مثلا آدم حسود، کینه‌ای، بدبین، زودرنج و عصبی، بی‌عاطفه است و نمی‌تواند نیت‌های بزرگی داشته باشد. اگر به آرزوهایش هم توجه کنید، در هر درجه‌ی علمی که باشد، باز نیت‌هایش کوچک و پست است. نیت بزرگ داشتن یعنی خیرخواهی، مثل این دعا که در ماه رمضان می‌خوانیم:‌ «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ= اى خدا تو بر اهل قبور نشاط و سرور عطا كن». در روایت داریم اگر کسی این دعا را با دقت و نیت بخواند، خداوند همه گناهان گذشته و حال و آینده اش را می‌بخشد.

دعا نشان‌دهنده شخصیت است و قیمت هر انسانی در گرو دعاهای اوست. اگر کسی بنشیند و برای آشنایانی که اذیتش کرده‌اند، دعا کند و بگوید خدایا عاقبت بخیرشان کن و آن‌ها را ببخش؛ این حکایت از بزرگی روح او دارد. مثل پیامبر,  که از مردم کتک می‌خورد و بعد بلند می‌شد و دستش را بالا می‌برد و می‌گفت: «اللهم اغفر قومی فانهم لایعلمون= خدایا اینها را ببخش اینها نمی‌دانند».

قرآن می‌فرماید:‌ «وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ= و آن‌ها كه وقتی مرتكب عمل زشتی شوند، یا به خود ستم كنند و به یاد خدا می‏‌افتند، برای گناهان خود طلب آمرزش می‌‏كنند».

مؤمن شخصیت عزیزی است و تنها کسی که روی کره زمین باطن انسانی دارد و میوه‌ی عالم است، مؤمن است. ای کاش مؤمنین قدر خودشان را بدانند، و هوس، آرمان و آرزوهای غیرمؤمنانه نداشته باشند.

نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرماید: همین که مؤمن بهشت را ببیند، آنقدر ذوق زده می‌شود و خوشحالی به او غلبه می‌کند که اگر فرشته‌‌ها به دادش نرسند، از شدت خوشحالی می‌میرد.

لازمه محشور شدن با روح بزرگ، «خودسازی» است

با روح کوچک نمی‌شود نیت‌های بزرگ کرد. برای این که بتوانیم در قیامت، با روح بزرگی محشور شویم، اول باید خودسازی کنیم تا پاک و صادق باشیم. باید خروجی‌های «جمادی، گیاهی، حیوانی، اجتماعی- سیاسی، علمی و معنوی» صادقانه‌ای داشته باشیم.

قشنگ‌ترین موضوعی که انسان می‌تواند خود و مالش را فدایش کند، وجود مقدس امام زمان علیه‌السلام است. ما هیچ نیتی بالاتر از این نداریم که بتوانیم جزء برطرف‌کنندگان موانع ظهور حضرت باشم. غفلت از حضرت، با وجود انجام کارهای خیر، خودش نوعی ظلم و خیانت است.

کسی که دغدغه‌ی تنهایی و آوارگی امام زمان علیه‌السلام را ندارد، یعنی نیت صادقانه‌ای برای امامش ندارد. ما همان‌طور که برای بچه گم شده‌مان بی‌تابی و بی‌قراری می‌کنیم، برای حضرت هم باید این چنین باشیم. بخش مهمی از وقت‌مان را باید برای خدمت به امام زمان علیه‌السلام و برطرف کردن موانع ظهور آزاد کنیم. مؤمن باید تمام تلاش‌های اجتماعی- سیاسی- هنری خودش را برای برطرف کردن موانع ظهور حضرت بگذارد. پس دقت کنید که نیت، صرف دوست داشتن نیست. بلکه در کنار دوست داشتن، باید پشتوانه عملی نیز داشت. چون نیت خیلی مهم و سازنده است.

قا/ش17

نیت/