عامل افزایش مقاومت در برابر آنتی بیوتیک ها

چائو جیونیگ وزیر بهداشت مالزى، با فاش کردن این قضیه که نیمى از مرغ هاى فروخته شده در سطح کشور، حاوى نیتروفیورن (nitrofuron) سرطان زا بوده اند، بحث جدال برانگیز و طولانىِ استفاده گسترده از آنتى بیوتیک ها در غذاى حیوان و خطرات مترتب بر آن را مجددا مطرح نمود. در مطلب پیش رو، نویسنده، ضرورت ممنوعیت یا قانونمند شدن استفاده از این آنتى بیوتیک ها را در غذاى حیوانات تشریح مى نماید.

بعد از افشاگرى به عمل آمده در ماه آگوست، مبنى بر این که نیمى از مرغ هاى فروخته شده در بازارهاى محلى، احتمال آلودگى به دُز بالایى از نیتروفیورن ـ آنتى بیوتیکى که عامل سرطان شناخته شده است را دارند، این سؤال که آیا مصرف مرغ هایى که به آن ها آنتى بیوتیک خورانده شده است، بى خطر است؟  توجه مالزیایى ها را به خود جلب نمود.

جیومِنگ آشکارا اعلام کرد که بررسى هاى این وزارتخانه حاکى از آن است که 51% نمونه مرغ هاى خریدارى شده از شهرهاى مختلف، تا 4000% بالاتر از میزان اعلام شده در شاخص اداره دامپزشکى، نیتروفیورن داشته اند. وى اذعان داشت وزارتخانه متبوع اش، اجازه استفاده از این ماده را نداده است. وى همچنین از صنعت گوشت و مرغ، به خاطر رعایت استانداردهاى مضاعف در امر صادرات، و در عین حال، فروش گوشت مهلک و کشنده در داخل، انتقاد نمود.

فرداى آن روز، شاهد پاسخ اداره دامپزشکى (مسؤول سرکشى به امور دام) بودیم. دکتر انور حسن، قائم مقام مدیرکل، از استفاده نیتروفیورن دفاع کرد. او مدعى شد: میزان این آنتى بیوتیک بعد از 7 روز به واسطه دفع، به صفر مى رسد. وى افزود: استفاده از آنتى بیوتیک جایگزین، قیمت مرغ را 50 سِنت گران تر مى کند و اگر این مرغ ها در محیط عارى از میکروب پرورش یافته باشند، هر عدد تخم مرغ 50/14 فروخته مى شود.

گروه هاى مصرف کننده به رهبرى انجمن مصرف کنندگان پنانگ، خواستار ممنوعیت فورى استفاده از این ماده در غذاى حیوانات شدند.

ابوالحسن عمر، وزیر تجارت داخلى و امور مصرف کنندگان، پیشنهاد تعیین میزان مشخصى از نیتروفیورن براى مرتفع ساختن ترس عمومى از مصرف را ارائه داد. در عین حال وزیر بهداشت بر اظهاراتش پافشارى نموده و مى گوید نمى داند چند سال طول مى کشد تا کسى که از مرغ هاى آلوده به این ماده، تغذیه کرده، مبتلا به سرطان شود، ولى تمام مرغ هاى فروخته شده باید عارى از نتیروفیورن باشند.

اداره دامپزشکى، اجازه استفاده از آنتى بیوتیک ها را به صنایع دام داده است، و به همین دلیل، به ندرت کنترل یا محدودیتى در فروش دام یا استفاده از دارو در غذاى آن ها دیده مى شود. از سوى دیگر، مقررات وضع شده در خصوص غذاى دام در سال 1985، وجود هرگونه آنتى بیوتیک را در گوشت، فرآورده هاى گوشتى و شیر، ممنوع اعلام کرده است.

براساس شواهد فوق، در عین حال که به پرورش دهندگان دام، اجازه استفاده از آنتى بیوتیک داده شده است، زمانى که گوشت در بازار فروخته مى شود، باید فاقد هرگونه آنتى بیوتیک باشد. در مباحث تئوریک، اگر چند روز متوالى قبل از کشتار دام به آن ها آنتى بیوتیک خورانده نشود، تمام دارو، دفع شده و گوشت، عارى از هرگونه آلودگى خواهد بود، اما در عمل، همان گونه که آزمایش هاى وزارت بهداشت نشان داده است، نیمى از مرغ هاى فروخته شده، هنوز آلوده به آنتى بیوتیک بوده اند. واضح است که پرورش دهندگان، به این «تعطیلى موقت» توجهى نکرده و تنها یکى دو روز قبل از کشتار دام ها، آنتى بیوتیک را قطع کرده اند.

اگر آزمایش انجام شده شامل دیگر آنتى بیوتیک ها نیز مى شد، میزان آلودگى به سایر آنتى بیوتیک ها بسیار بالاتر بود. در خصوص استفاده از نیتروفیورن، در کشورهاى توسعه یافته، قوانین بسیار سفت و سختى در نظر گرفته شده است و سازمان غذا و کشاورزى، هیچ کجا اجازه استفاده میزان مشخصى از آن را صادر نکرده است و این بدان معناست که این ماده به هر میزان، خطرناک است.

در آمریکا، اداره دارو و غذا به تولیدکنندگان [گوشت] مرغ و خوک دستور داد به دلیل خطرات ابتلا به سرطان، از استفاده نیتروفیورن چشم پوشى کنند.

از سال 1984، انجمن مصرف کنندگان در مالزى، خواستار ممنوعیت نیتروفیورن و چندین داروى دیگر در غذاى حیوانات شد. وحشت و هراس از نیتروفیورن، تنها بخشى از این ماجراست. داروهاى زیادى در صنایع دام استفاده مى شود، مثل: آنتى بیوتیک ها (براى درمان بیمارى و رشد بهتر)، هورمون ها (براى پروار کردن و رشد بهتر)، استروئیدها (براى ساختن استخوان بندى و سنگین تر شدن)، آرام بخش ها (براى رفع استرس). خطرات این گونه داروها براى سلامتى انسان ها روز به روز برملاتر خواهد شد.

سایر داروهاى مورد استفاده در غذاى حیوان نیز ممکن است عوارض جانبى جدى به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، پس مانده داروها در خانواده پنى سیلین و استرپتومایسین در مواردى چون استفاده طولانى یا استفاده دُز بالا، عوارض زهرآگین و سمّى اى چون از دست دادن شنوایى و اختلالات کلیوى بر جاى مى گذارند. تتراسایکلین، بیمارى هاى کلیوى را حادتر مى کند. استفاده از ترى متوپریم براى نوزادان، خانم هاى باردار و افرادى که تک کلیه هستند، مضرّ است. تمامى داروهاى فوق در غذاى حیوانات یافت مى شود.

شاید بتوان گفت مسأله خطرناک تر، این است که مصرف این گونه آنتى بیوتیک ها، باعث انتقال ژنتیکى مقاومت باکترى ها مى شود. این اَبرمیکروب ها در برابر آنتى بیوتیک ها مقاوم هستند. هنگامى که این باکترى هاى مقاوم به انسان هایى که گوشت [آلوده] مصرف کرده اند، منتقل مى شوند، با بیمارى هایى ممکن است مواجه شوند که به سختى یا هرگز با آنتى بیوتیک ها درمان نمى شوند. اخیرا سازمان بهداشت جهانى، زنگ خطر بیمارى هاى کشنده اى را که به واسطه مقاومت باکترى ها در برابر آنتى بیوتیک شیوع مى یابند، به صدا درآورده است.

دکتر عبدالرزاق، استاد داروسازى دانشگاه، هشدار داد که وجود نتیروفیورن در مرغ، مى تواند عامل افزایش مقاومت در برابر آنتى بیوتیک در انسان ها بشود: «یک مرتبه مقاومت در برابر دارو، براى عدم تأثیر در بیمارى هاى عفونى کافى است». در کتاب اخیر انجمن مصرف کنندگان پِننگ (CAP)، آمده است: «اگر آنتى بیوتیک هاى رایج و استاندارد، قادر به کشتن میکروب هاى بیمارى زاى تغییرپذیر نباشند، آنگاه بیمارى ساده اى مثل مسمومیت غذایى، عامل مرگ مى شود. افرادى که آسیب پذیرترند: کودکان، سالخوردگان یا افراد ناتوان، ممکن است قبل از آن که پزشکان بتوانند آنتى بیوتیک مؤثرى بیابند، تلف شوند. حتى اگر این میکروب هاى مقاوم [مستقیما] باعث بیمارى نشوند، به هر حال در بدن شما تکثیر شده و مقاومت باکتریایى خود را به باکترى هاى غیرمرتبط دیگرى منتقل مى کنند. اگر شما به واسطه میکروب هاى بیمارى زاى دیگرى که به صورت اکتسابى مقاوم شده اند، به عفونت مبتلا شوید، دیگر درمان کارگر نمى افتد.

در طول چند سال اخیر، توسط انجمن مصرف کنندگان پننگ استفاده بیش از حد آنتى بیوتیک ها در دامپرورى هاى مالزى، به منظور درمان و چاق کردن مرغ ها و خوک ها انجام می شود. همچنین آزمایش هاى این انجمن، بسیارى از ابر میکروب هاى مقاوم به آنتى بیوتیک ها را در گوشت مرغ، گاو، گوسفند و خوک یافته است:

 86%  نمونه باکترى هاى داخل این گوشت ها در برابر آمپى سیلین و 58/0 آن ها در برابر آموکسى سیلین و 28% آن ها در برابر تمام آنتى بیوتیک ها مقاوم بودند. آمپى سیلین و آموکسى سیلین، هر دو متعلق به خانواده دارویى پنى سیلین بوده و در بسیارى از بیمارى هاى مزمن استفاده مى شوند.

این یافته علمى که باکترى ها در برابر دارو مقاوم مى شوند، بدین معنى است که آنتى بیوتیک قادر به نابودى میکروب ها نیست. معنى روشن این عبارت این مى شود که دارو در بدن بیمارانى که به دلیل [خوردن] گوشت آلوده به این گونه باکترى مبتلا شده اند، هیچ تأثیرى نخواهد داشت.

پیش از این، سایر آزمایش هاى این انجمن روى گوشت مرغ، خوک و گوسفند، 4 نوع باکترى مولد بیمارى را که در برابر آنتى بیوتیک مقاوم هستند، یافته بود. در گوشت مرغ، پنى سیلین قادر به کشتن باکترى   E.coliنبوده و داروهاى کلرامفینکل و نئومایسین، تأثیر ناچیزى روى این نوع باکترى و دو نوع باکترى دیگر دارند. در گوشت خوک، انواع مختلف باکترى نسبت به پنى سیلین مقاوم بوده، نئومایسین تقریبا در مقابل ژن این 3 نوع باکترى بى تأثیر و تتراسایکلین و کلرامفنیکل، تأثیر بسیار اندکى بر باکترى   E.coli داشتند. 

این روزها خبرها حاکى از آن است که نوع خاصى از این باکترى (E.coli 0-157) یکى از بدترین مسمومیت هاى غذایى را در ژاپن به وجود آورده که بر اثر آن، 9000 نفر مسموم و هفت نفر کشته شدند. شواهد روزافزون مبنى بر خطرات استفاده از آنتى بیوتیک در غذاى دام ها، بسیارى از کشورها را برآن داشته است تا از این امر امتناع ورزیده و یا آن را محدود نمایند.

از میان کشورهاى جهان، استرالیا، فرانسه و سوئیس از جمله کشورهایى هستند که استفاده از هرگونه آنتى بیوتیک را در غذاى حیوان، ممنوع کرده اند. همچنین استرالیا و فرانسه، استفاده از هورمون ها را نیز غیرمجاز اعلام نموده اند. ایالات متحده آمریکا نیتروفیورن ها، کلرامفنیکل و آمپى سیلین را در غذاى حیوانات ممنوع نموده است و در همان حال، کشور آلمان و هلند، پنى سیلین و تتراسایکلین را غیرمجاز اعلام داشته اند. 

امروزه بر اساس شواهد موجود، عدم کارآیى «خودکنترلى» در دامپرورى ها به حد تواتر رسیده است. شیوع جنون گاوى در اروپا و مسمومیت غذایى اپیدمیک در ژاپن، خطراتى نیستند که بتوان از آن چشم پوشى نمود. سلامت غذاى عامه مردم بر منفعت عده اى اندک مقدم است.