صدقات و آثار آن در دفع عذاب و فشار قبر

 صدقات در هر زمانی کمک ­حال اموات است و بخصوص در شب اول قبر. منظور حضرت نیز شب اول قبر است که باید در این شب برای اموات مقداری صدقه، خیرات هدیه کرد که ثوابش روشنی ­بخش چشم او و شادکننده دل او باشد. ولی کلاً به طور کلی صدقات در تمام زمان ها راهگشا و شادی­ آورست.

صدقات هم مختلف است، گاهی اطعام و خوراک است، مثلاً مبلغی را برای تهیه خوراک به مستحق و فقرای حقیقی باید هدیه کرد که بسیار ارزشمند است. بهتر از این، صدقات عام المنفعه و ماندگار است که برای عموم می شود انجام داد و جزء باقیات الصالحات به شمار می رود. بعضی صدقات مثل کمک غذایی به فقرا یا تهیه لباس ارزش زیادی دارد و کمک زیادی به اموات می کند اما ماندگاری کمتری دارد در مقابل، صدقات معنوی وجود دارد که دائمی بوده و ماندگارند.

صدقات ماندگار یعنی هزینه برای ساخت مسجد، کمک به حرم ها، ریختن پول در حرم ها که به منزله ی سهام داری و سرمایه گذاری ابدی است. چون وقتی که شما به مسجد، حرم، حسینیه یا برای یک فعالیت فرهنگی کمک می کنید، در این مکان ها انسان­‌سازی صورت می گیرد و انسانهای زیادی از قِبَل آن هدایت می شوند که نتیجه ­اش را جز خداوند تبارک و تعالی کسی نمی تواند حساب کند. مثلاً در مسجد نسل در نسل عبادت برگزار می شود، انسان هایی هدایت می شوند، نسل در نسل کار خیر انجام می شود، حرم های معصومین و امام زادگان همینطور. 

کمک به انجام چنین کارهای خیری فقط مختص به اموات نبوده و زندگان نیز باید در این امر بکوشند. یکی از زیرکی­ های مؤمن این است که همیشه در کارهای ماندگار سرمایه ­گذاری می کند و سهام می خرد، در واقع مثل یک شرکت سهامی است که حالا حالاها سهامش ماندگار است. گاهی افراد علاوه بر این که مبلغی را از طرف میت شان در کارهای خیر سرمایه گذاری می کنند، بلکه برای خود نیز باقیات الصالحاتی پیش می فرستند. مثلاً شما حرم امام رضا(علیه السلام) می روید یا مبلغی را به نیت پدر و مادرتان که از دنیا رفته اند، کمک می کنید، می توانید برای همه اموات چه بدوارثان و بی وارثان نیت کنید. یعنی بگویید، خدایا برای هر کس که خودت صلاح می دانی، برای هر کس که تو دوست داری، برای هر کسی که تو می­ پسندی، من سرمایه­ گذاری می کنم. چون با این نیت، انسان از پوسته خودخواهی بیرون می آید؛ زیرا ثواب، یک امر مجرّد است و به همه می رسد.

همانطور که در دعای ماه مبارک رمضان می خوانیم: «اللّهمَّ أَدخِل عَلی أَهلِ القُبُورِ السُّرور= خدایا همه اموات را شاد کن». انسان باید یاد بگیرد که از پوسته خودش و تعلقات شخصی خودش دربیاید.

مثلاً وقتی پولی را در حرم امام رضا می ریزید تا این حرم هست و بیشمار انسان می ­آید و آنجا هدایت می شوند و معنویت کسب می کنند؛ عبادت، آموزش، کسب معرفت و نورانیّت است، ثواب آن دائماً برای انسان ذخیره می شود. اگر برای خودش سرمایه ­­گذاری کرده باشد، برای خودش و اگر برای امواتش سرمایه ­گذاری کرده باشد، برای امواتش ماندگار می شود و کسی هم جز خدا واقعاً نمی تواند آن را حساب بکند.

نماز والدین،‌ دفع کننده فشار و عذاب قبر

از دیگر عوامل دفع کننده فشار و عذاب قبر، نماز و سایر عبادتهاست.

از امام صادق(علیه السلام) سئوال می شود که آیا می توان برای مُرده نماز خواند؟ حضرت می فرماید: «بله گاهی میت در فشار است و بخاطر نمازی که شما به او هدیه می کنید در رفاه قرار می گیرد». یکی از نمازها نماز والدین است. جزء آداب است و ارزش فراوان دارد که انسان نماز مخصوصی به نام نماز والدین بخواند، یا دو رکعت نماز معمولی مثل نماز صبح بخواند و به اموات خود هدیه کند.

هدیه کردن صلوات، خواندن قرآن، کارهای خیر، حج و ... برای میت خیلی ارزشمند است. این هم لطف عظیم خداوند تبارک و تعالی است که این راه را برای کمک انسانها به همدیگر باز گذاشته است. با این کار اسم «رحمن» و «رحیم» «غفور» و «عفوّ» خداوند در ما تجلی می یابد، کینه هایمان پاک می شود و از نظر اخلاقی تَخَلُّق به اخلاق خدا پیدا می کنیم. پس این اعمال از چند جهت حائز اهمیت است هم برای خودش شخص و هم برای اموات.

نکته مهم در انجام این اعمال این است که اگر می خواهیم نماز، قرآن، کار خیر و ... برای میت هدیه کنیم، آن را با کیفیت انجام دهیم. یعنی اگر یک سوره حمد هم می خواهیم بخوانیم، تمرکز داشته باشیم و با توجه به معنی­اش با عشق و علاقه و با معرفت این کار را بکنیم.

صلوات نیز کار ارزشمند دیگری است، بخصوص اگر دسته جمعی باشد که در این صورت جزء خداوند کسی نمی تواند ثواب آن را حساب کند.

با دو رکعت نماز ساده، اموات تان را شاد کنید

نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از کنار قبری رد می‌شدند که میتی در آن دفن شده بود و خانواده­‌ی آن میت بالای قبر او گریه می‌کردند. حضرت میفرماید:«لَرَکعَتانِ خَفیفَتانِ ممّا تَحتَقِرُونَ أحَبُّ إلى صاحِبِ هذا القَبرِ مِن دُنیاکُم کُلِّها[1]= دو رکعت مختصر و کوتاه در نزد این میت از همه چیز بالاتر است».

معنای حدیث خیلی عمیق است. یعنی شما در دنیا که بودید چقدر می خواستید در حق یک آدم لطف بکنید؟ حال اگر می خواهی شادش بکنی، دو رکعت نماز برایش بخوان. بیشتر از آن موقع که در دنیا بود و تو همه دنیا را به او می دادی شاد می شود. دست میت آنجا خیلی خالی است. برای همین حضرت علی (علیه السلام) فرمود:«آه مِن قِلَّۀِ الزّاد وَ طُولِ الطَّریق= آه از کمی توشه و طولانی بودن راه». یک آدم باشعور، یک آدم عاقل که قیامت و قبر را باور کرده، بیشترین سرمایه­‌گذاری­ اقتصادی اش­ برای آخرت است نه برای دنیا.

الان اگر خوب دقت کنیم می بینیم که بازار بورس چه خبر است. ولی بازار بورس آخرت با اینکه یک مسیر ابدی را انسانها دارند، کساد است. یعنی چیزی به اسم قبر، تنهایی آنجا، وحشت آنجا، ضیق آنجا، باورشان نشده است.

یک اهل دلی بود، می گفت: کسی که از دنیا رفته بود را خواب دیدم که اوضاع خیلی بدی داشت و می گفت: شماها اگر بدانید اینجا چقدر دست خالی بودن و فقر آدم را اذیت می کند، آن استخوانی که جلوی سگ می­انداختید به نیت ما می­انداختید، اینجا خیلی به ما می رسید.

ما خیلی مثل اینکه به خودمان مغروریم. فکر می‌کنیم خیلی دستمان پُر است. خیلی آرام نشسته ایم، هیچ هیجانی برای قبر نداریم نه برای اصلاح کردن خودمان و برداشتن این مار و عقرب­ها از روح خودمان، خودسازی، نه برای ذخیره کردن انجام اعمال خیر، اعمال صالح.

مرگ، قیامت انسان است

حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود:«المُوتُ القیامَۀ = موت همان قیامت است». این حدیث پیامبر یعنی چه؟ منزل بعد از برزخ، قیامت است. پس چرا پیغمبر می گوید: هر کس بمیرد قیامتش برپا می شود. یعنی چون در برزخ در نظام آخرت، متولد می‌شویم همه ارزیابی­ ها و محاسبه‌­ها آنجا همه چیز شروع می شود. قیامت که 50 موقف دارد که در هر کدام از مواقف از انسان سؤال می کنند،‌ این سؤالها را در قبر هم دارند. در برزخ و قبر «مَن رَبُّک، مَن نَبِیُّک»، وقتی این سئوالها را که دارند می پرسند، پس قیامت انسان برپا می شود.

ما تا قیامت مان چقدر فاصله داریم؟ قرآن می فرماید:«إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیباً = آخرت را خیلی دور می ­بینند و ما نزدیک می بینیم». قیامت و برزخ چقدر با ما فاصله دارد؟ رابطه دنیا با آخرت مثل رابطه رحم مادر با دنیاست. همانطور که دنیا هیچ فاصله زمانی و مکانی با جنین ندارد، جز یک تولد. ما هم هیچ فاصله ­ای تا قبرمان نداریم جز یک تولد که همان وفات مان است.

بنابراین، آن طرف که سئوال می کنند:«كَمْ لَبِثْتُمْ= چقدر در دنیا بودید؟»، می گویند: ما نصف روز، یک ساعت، دو ساعتی، چند ساعتی در دنیا بودیم. اگر در مقیاس آخرت ببرید، می‌بینید هیچ است هیچ.

در روایات تأکید کردند:«حاسِبُوا قَبلَ أَن تُحاسَبُوا= خودتان را محاسبه کنید، قبل از اینکه شما را محاسبه کنند»، «مُوتوا قَبلَ أَن تَمُوتُوا= بمیرید، قبل از اینکه میرانده شوید». فکر کنیم که شب آخرمان است، ببینیم چه تعداد اخلاق بد داریم؛ ببینیم باید با آنها چه کار کنیم. یا بگویند سرطان داری، تا یک سال بیشتر زنده نیستی، می خواهی چکار کنی؟ می خواهی مسئله را حل کنی یا نه؟ ما اصلاً تصمیم جدی نداریم. همه این­ها هم مال ضعف ایمان ماست. اینکه ما مسئله برزخ و آخرت و ابدیت را باور نکرده ایم.

بهترین خبرها، خبر تولد به وطن اصلی است

یکی از بهترین خبرها که می تواند همیشه آدم را شاد کند، این آیه شریفه است:«إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» یعنی من وطن خودم پیش معشوق خودم اصل خودم ریشه خودم برمی گردم.

خیلی ها که اینجا خانه می سازند، چقدر شور و اشتیاق دارند. می خواهند 50 متر 100 متر 150 متر 500 متر خانه بسازند، اشتیاق فراوانی دارند، روی آن سرمایه­گذاری می کنند. می خواهند به بهترین وجه در آن زندگی کنند. ما اصلاً هیچ اشتیاقی برای بهشت هم نداریم. می دانید آن شوق اگر در دل آدم بیاید، آدم چقدر می تواند خوش­اخلاق زندگی بکند. چقدر می تواند مارها و عقرب­ها را از خودش دور کند. ما دل­مُرده شده ایم، شوقش را هم نداریم، ترسش بماند و خدا می داند شوق مُردن و شوق تولد چقدر می تواند در شادی دنیای ما اثر بگذارد. اینکه حضرت فرمود:«المُؤمِنُ دائِمُ النَّشاطُ= نشاط مؤمن دائمی است»، برای این است که یکی از دلخوشی های مؤمن این است که من از اینجا می روم. چند روز دیگر به اولیاء خودم ملحق می شوم:«وَ إنّا إِن شاءَ الله بِکُم لاحِقُون». این خبر خوشی است.

ولی چون ما شناخت از خودمان و وطن مان نداریم وقتی می گویند:«إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ» غم دل خیلی ها را می گیرد. مؤمن چون یقینش به برزخ زیاد است و به چیزی وابسته نمی شود. راحت می تواند بگذرد، تَغافُل و تَجاهُل داشته باشد. صبر داشته باشد. راحت می تواند بگوید:«این نیز بگذرد».

اگر شوقش بیاید، عمل صالح و دوندگی ­اش خیلی به انسان لذت می دهد و انسان را شاد و آرام می کند. پس ما به هر دویش احتیاج داریم هم به ترس از آنجا و هم به شوق آنجا. ترس از قبر قشنگ و سازنده است. این ترس، غمی است که در نهادش شادی وجود دارد. اشتیاقش هم شادی می آورد. هر چقدر انسان غم ابدیت و غم آخرت در دلش بزرگتر باشد در دنیا غم نمی­بیند.

البته خوش به حال آنهایی که غم بالاتر از آخرت دارند. آنهایی که غم خدا را دارند، دلتنگ خود خدا هستند. آنهایی که قشنگ­ترین حرف هایشان «لا إِلهَ إلاّ الله» است. آنها اصلا غم آخرت هم ندارند.

ما اگر بخواهیم دنیای شادی داشته باشیم غمهای دنیا جان ما را آزار ندهد، باید غم قبر و قیامت و غم ابدیت را در دلمان بزرگ بکنیم. اولیاء دین راجع به این مسئله سفارش زیادی به ما کرده اند. در خطبه ­های نهج البلاغه، قرآن، در سیره اهل بیت(علیهم السلام)، در سیره اولیاء الهی چقدر تأکید کردند که ما این غم ها را بزرگ بکنیم.

عذاب و فشار قبر

سفر پرماجرا

[1] - مجموعه ورام/ج2/ص225.