شرح خطبه توحیدی امام رضا(ع) (۳) - فراز بیست و یکم

انسانی که در مرحله ی فوق عقلانی به زوج خود رسیده و در کنار اله حقیقی اش (الله) آرام گرفته است، قطعاً شکست در هر کدام از چهار مرحله بعد، نمی تواند او را به اضطراب و تلاطم بکشاند. چرا که تمام قوه ی دیگر، انرژی و جهت گیری خود را از قوه ی فوق عقل دریافت می کنند.

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه چهارم «شرح خطبه امام رضاع (۳)»، استاد محمد شجاعی به  ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

فراز بیست و یکم: دَالَّةً بِتَفْرِیقِهَا عَلَى مُفَرِّقِهَا وَ بِتَأْلِیفِهَا عَلَى مُؤَلِّفِهَا ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ مِنْ كُلِّ شَیْ‏ءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ

تا این‌که با جدا کردن آن‌ها بر جداکننده دلالت نماید و با تألیف (و پیوند) آن‌ها بر تألیف‌دهنده دلالت نماید. این همان فرمایش خدای تعالی است که: «از هر چیزی دو زوج آفریدیم شاید متذکّر شوند.»

زوج

زوج، تنها به معنای همسر نیست، زوج به هر دو چیزی اطلاق می شود که در مقابل هم قرار دارند. مثل شب و روز، تری و خشکی، دنیا و آخرت و ... به طور کلی می توان گفت که هر کدام از اجزاء یک زوج، دارای خصوصیاتی است که عضو دوم فاقد آن می باشد. به همین دلیل در کنار آن به تکامل رسیده و آرامش می یابد. هیچ پدیده ای در عالم خلقت، از قاعده ی زوجیت مستثنی نیست.

و من کل شیء خلقنا زوجین لعلّکم تذکّرون (سوره ذاریات، آیه 49)

قاعده ی زوجیت

برخلاف اقتضای ذاتی مخلوقات، مخالفان به یکدیگر نزدیک شده و نزدیکان و هم ردیفان از هم دور می شوند. پس، از این دور شدن ها و نزدیک شدن ها، در می یابیم که نیرویی برای این نزدیک کردن ها و دور نمودن ها وجود دارد.

البته قاعده ی زوجیت، نفی کننده ی الفت میان هم جنس ها نیست، بلکه این قاعده راهی است برای کشف و شناخت نیرویی که می تواند اضداد را در کنار هم جمع نماید. چرا که امیرالمومنین علیه السلام می فرماید؛ هر چیزی در کنار چیز دیگری به آرامش می رسد، مؤمنان نیز در کنار مؤمنان دیگر به آرامش می رسند. و این سنخیت انسان ها از لحاظ ایمانی را می رساند.

قاعده ی زوجیت در قوای پنجگانه ی انسان

گفتیم که هیچ مرتبه ای در عالم طبیعت نیست که از قاعده ی زوجیت مستثنی باشد. حتی در قوای پنجگانه ی انسان می بینیم که زوج قوه ی حس محسوسات، زوج قوه ی خیال مخیلات، زوج قوه ی وهم موهومات، زوج قوه ی عقل معقولات، و زوج بخش فوق عقل انسان، الله عزوجل می باشد. یعنی هر کدام از این قوه ها در کنار زوج خویش به تکامل و آرامش می رسند. لذا هرگاه هر کدام از قوای انسان در کنار ازواجِ حقیقیِ خویش قرار نگیرند، قطعاً به آرامش نخواهند رسید و انسان دچار اضطراب، سردرگمی و ناآرامی خواهد شد.

به مثال زیر توجه کنید:

شیطان، حقیقت خداوند را به خوبی می شناخت و شش هزار سال عبادت، او را تا مقام فرشته ها بالا برده بود، اما درست در زمانِ امتحان، قوه ی وهم بر قوه ی عقلش غلبه یافته و توهمات ناصحیح او از خودش، او را دچار خودبینی و خودخواهی نمود. و همین امر او را از مقام والایش ساقط کرد. پس می توان در عبارتی کلی تر اینگونه گفت که عقلِ شیطان به زوج حقیقی و مخصوص خودش که همان معقولاتِ شفاف و صحیح و قدرتمند بود، نرسیده بود، لذا یک توهمِ اشتباه توانست بر قوه ی عقل او سایه افکنده و قدرتش را سلب نماید.

بنابراین با اندکی تأمل می توان دریافت، کسانی که قوه ی فوق عقلانی و در مرحله ی نازل تر قوه ی عقل آنها در کنارِ ازواج حقیقی شان به آرامش نرسیده و از قدرت کافی برخوردار نیستند، قطعاً تفکر معقولی نداشته و در نتیجه قلبِ سالمی هم نخواهند داشت. پس به یقین در مراحل بعد قوای پنجگانه که همان وهم و خیال و حس می باشند دچار شکست شده و جهت گیری های صحیحی نخواهند داشت.

به همین دلیل، اهل بیت «علیهم السلام» پایه و اساسِ یک قلبِ سالم را اشتغالِ مدام به یاد خدا ذکر می کنند.

اصل اصلاح القلب، اشتغاله بذکرالله

انسانی که در مرحله ی فوق عقلانی به زوج خود رسیده و در کنار اله حقیقی اش (الله) آرام گرفته است، قطعاً شکست در هر کدام از چهار مرحله بعد، نمی تواند او را به اضطراب و تلاطم بکشاند. چرا که تمام قوه ی دیگر، انرژی و جهت گیری خود را از قوه ی فوق عقل دریافت می کنند.

بنابراین، نوعِ تعریف ما از خودمان به عنوان موجودی که ریشه اش از الله بوده و باید به سوی او باز گردد، چیدمانِ اولویت در تغذیه ی قوای پنج گانه ی ما را مشخص می کند. قوه ی فوق عقل قدرتمند در انسان، تشکیل دهنده ی عقلی قوی، سپس وهمی صحیح و جهت گیری شده، خیالی سازنده و حسی که منشأ گرفته از همه ی چهار قوه ی قبل است، خواهد بود.

(ارتباطات و رفتارها) حس -----------  خیال ------------ وهم  ------------ عقل --------------  فوق عقل

حال این نمودار را با نموداری که قبلاً آموختیم مقایسه می کنیم:

(ارتباطات و رفتارها) اعضاء  ---------------   حس  ---------------  دل  --------------  فکر  --------------   عقل ---------------  یاد خدا

العقول ائمة الافکار...

آیا این دو نمودار جز یک هدف را دنبال می کنند:

نتیجه ی کلی:

ذکر «مداوم» خداوند، عقلی قدرتمند را می سازد که این عقل، سازنده ی تمام ارتباطات و رفتارهای صادر شده از انسان می باشد.