شرح خطبه توحیدی امام رضا(ع) (۳)- فراز بیست و ششم

عقلانیتِ فعال در یک انسان، نمی تواند از چنین نتایجی به آسانی گذر کند. چرا که سازنده ی تمام موجودات (صانع) در حقیقت، بوسیله ی مصنوعاتش خود را بر عقل انسان ها تحمیل کرده و جای هیچ انکاری را باقی نمی گذارد. پس ناممکن است که بتوان خداوند را از میان مصنوعاتش ندید. انکارِ صانعِ جهان، نشان دهنده ی نقص در بکارگیری عقل است.

به گزارش منتظران منجی «عج»، در جلسه نهم «شرح خطبه امام رضاع (۳)»، استاد محمد شجاعی به  ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

فراز بیست و ششم: افترقت مذلّت علی مفرّقها، و تبایَنت فأعربت عن مبانیها، بها تجلّی صانعها للعقول. و بها احتجب عن الرّویه و إلیها تحاکم الاوهام. و فیها اُبثت غیره و منها اُینط الدّلیل. و بها عُرّف الاقرار.

اشیاء از هم جدا شدند، پس به جدا کننده شان دلالت می کنند و از هم ممتاز شدند و آشکار، پس آشکار کننده ی خود را ظاهر می سازند. آفریننده ی اشیاء بوسیله ی عقل ها بر عقل ها تجلی می کند و بوسیله ی آنها از دیدن، محجوب می شود. و به سوی آنها اوهام داوری می کنند و در همین اشیاء غیر خدا ثابت می شود و از همین اشیاء دلیل ساخته می شود و بوسیله ی همین اشیاء اقرار و اعتراف شناخته شده است.

یک شیء با بروز صفات خویش، 2 حقیقت را اثبات می کند؛

1-    نشان می دهد که موجود محدودیست.

2-    نشان می دهد که آفریننده و خالق نامحدودی دارد، که محدودیت هایش در خالقش راه ندارد.

نگاه کردن به تک تکِ آنچه که در پیرامون ماست مانند یک زنبور، یک برگ، یک مورچه، یک میوه و ... گزارش های بیشماری از خودِ آن پدیده و خالقش در اختیار ما قرار می دهد، و از سویی خاص بودن هر شیء و ممتاز بودن اشیاء نسبت به هم نشان می دهد که کسی آنها را خاص و ممتاز خلق نموده و میانشان جدایی افکنده است.

عقلانیتِ فعال در یک انسان، نمی تواند از چنین نتایجی به آسانی گذر کند. چرا که سازنده ی تمام موجودات (صانع) در حقیقت، بوسیله ی مصنوعاتش خود را بر عقل انسان ها تحمیل کرده و جای هیچ انکاری را باقی نمی گذارد. پس ناممکن است که بتوان خداوند را از میان مصنوعاتش ندید. انکارِ صانعِ جهان، نشان دهنده ی نقص در بکارگیری عقل است.

اساساً واژه ی اولوالالباب (خردمندان) در قرآن به کسانی اطلاق می شود که در هنگام ارتباط با تمام وقایع و اشیاء پیرامون شان، از عقل خویش مدد گرفته و توسط آنها به درک حقیقت می رسند. کلمه ی انسان به معنای حقیقی اش، تنها شاملِ چنین گروهی می شود. از نظر خداوند نظام خلقت با تمام ماجراهای شگفت انگیزش، برای این گروه از انسانها، قابل درک و دریافت حقیقی می باشد.

فراموش نکنیم که نگاه عادی به طبیعت، عقل انسان را کور می کند. ندیدن نعمت ها و یا عادی دیدنِ آن ها، آرام آرام به حذف شکر در انسان و شروع ناسپاسی اش می انجامد که پایان به یقین، ورود به دوزخ خواهد بود؛

لو کنّا نسمعُ و او نعقل، ما کنّا فی أصحاب السّعیر (سوره ملک، آیه 10)

در حالیکه نگاهِ همراه با تفکر، اقیانوس نعمت های بیکران خداوند را لحظه به لحظه بیشتر به انسان نمایانده و بر شکر او می افزاید. افزایش شکر نیز عقلانیتِ قدرتمندی را پرورانده و رشد بیشتری را برای انسان بوجود می آورد. و چنین انسانی، به سرعت در مسیر کمال رشد نموده و قدرت می یابد.

یادمان باشد که؛ برای فهم حقیقت و بلند شدن از زمین، جز پاره کردن حجاب عادت، راه دیگری وجود ندارد. کنار گذاشتن حجاب عادت و رؤیت صحیح جهان، عقل را بر وجود انسان، حاکم می کند. در اینصورت توجه به کوچکترین موجودات نیز، انسان را به سوی خالق و صانع آن موجودات راهنمایی می کند.

اما اگر اوهام و یا خیالات، حاکمیتِ وجود انسان را در دست گرفته و بر عقل سایه افکند، همه ی موجودات، تنها می توانند خودشان را بر این انسانِ توهم زده، عرضه نموده و مانع دیدنِ حق توسط انسان در وجود خودشان شوند. تا جایی که چنین انسانی هر چه را می بیند و یا هر قانونی را که کشف می کند، آنها را به خود، یا به اشیاء، و یا به طبیعت نسبت می دهد. بت پرستی های گوناگون در طول تاریخ، بیانگر همین غلبه ی اوهام بر عقل ها می باشد.