سوره ای که «خیمه قرآن» است

سراپرده قرآن

نام هاى دیگر این سوره «ذُروة القرآن» و «سنام القرآن» و به معناى بلندترین و برجسته ترین بخش قرآن است.[1] این نام به استناد حدیثى از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله كه فرموده: «إِن لكل شیء سناماً و سنام القرآن سورة البقره»[2] و همچنین حدیث «البقرة سنام القرآن و ذُروته»[3] بر سوره بقره نهاده شده است. نام دیگرى كه پشتوانه روایى دارد «فسطاط القرآن» است.[4] فسطاط به معناى «خیمه» و «سراپرده» است[5] و به سبب اشتمال سوره بر احكام و امثال فراوان بر آن نهاده شده است.[6] براى این سوره اسامى دیگرى همچون سید القرآن،[7] الكرسى، بر اثر در برداشتن آیة الكرسى[8] و الزهراء به دلیل روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله: «اقرئوا الزهراوین البقرة و آل عمران»[9] یا به سبب آن كه راه هدایت را روشن مى كند[10] برشمرده اند.

سوره ای به جای تورات

همچنین پیامبر اكرم (صلى الله علیه وآله) فرمودند: سوره هاى طولانى قرآن به جاى تورات به من عطا شده است ؛ (11) چنانكه مئین به جاى انجیل و مثانى به جاى زبور به من عطا شده و با دریافت مفصل (كه تقریبا 67 سوره است) بر دیگران برترى یافتم (12) و در پاسخ پرسش از برترین سوره قرآن، از سوره بقره نام بردند: سئل النبى (صلى الله علیه وآله) اى سور القرآن افضل ؟ قال: البقره (13)
گرچه برخى سوره هاى دیگر قرآن، مانند حمد، نیز برترین سوره معرفى شده، ولى با افضل بودن سوره بقره نیز منافى ندارد؛ زیرا برترى هر یك، از جهتى است و افضل بودن در این گونه موارد نسبى است، نه مطلق و نفسى ؛ مثلا، برترى سوره حمد از آن روست كه با وجود ایجاز و اختصار مشتمل بر عصاره معارف قرآن است و به همین جهت به ام الكتاب موسوم شده است. (14)
برترى سوره بقره نیز از نظر جامعیت آن است ؛ این سوره گسترده، جامع اصول معارف ، اخلاق، حقوق و احكام فقهى فراوانى است و از این جهت در میان سوره ها بى همتاست. از این رو برخى در صدر اسلام مدت هشت سال كوشیدند تا آن را فرا گیرند. (15)
سوره بقره در نگاه پیامبر اكرم (صلى الله علیه وآله) از چنان عظمتى برخوردار بود كه به جوانترین فرد یك لشكر بر اثر فراگیرى این سوره، سمت فرماندهى داد: روى ان النبى (صلى الله علیه وآله) بعث بعثاثم تتبعهم یستقرئهم. فجاء انسان منهم فقال: ماذا معك من القرآن ؟ حتى اتى على احدثهم سنا، فقال: ماذا معك من القرآن ؟ قال كذا و كذا و سوره البقره. فقال (صلى الله علیه وآله): اخرجوا و هذا علیكم امیر. قالوا: یا رسول الله (صلى الله علیه وآله) هو احدثنا سنا. قال: معه سوره البقره (16)
سفارش موكد اهل بیت (علیهم السلام) درباره تلاوت این سوره نیز، حاكى از عظمت آن در نگاه آن برگزیدگان است.
این سوره مشتمل بر آیاتى برجسته و نورانى مانند آیه الكرسى است كه از آن به ذروه قرآن یعنى قله رفیع قرآن و یا گنج عرشى یاد شده است: ان لكل شى ء ذروه القرآن آیه الكرسى (17)، اعطیت آیه الكرسى من كنز تحت العرش ولم یوتها نبى كان قبلى. (18)
تعبیر گنج عرشى درباره آیات پایانى این سوره نیز آمده است: اعطیت لك و لامك كنزا من كنوز عرشى فاتحه الكتاب و خاتمه سوره البقره (19)

غرر و مشاهیر آیات سوره بقره

سوره بقره مشتمل بر آیاتى است كه بر اثر اهمیت و كاربرد فراوان از شهرت خاصى برخوردار شده است، به گونه اى كه 31 آیه از آیات آن در شمار آیات نامدار ذكر شده است؛[20] مانند اخراج (آیه 240)، استرجاع (آیه 156)، اعتداء (آیه 194)، انفاق (آیه 274)، ایلاء (آیه 226)، بِرّ (آیه 177)، تحویل قبله (آیه 144)، تربّص (آیه 234)، تَهْلُكه (آیه 195)، خلافت (آیه 30)، خلع (آیه 229)، دَین (آیه 282)، رضاع (آیه 233)، سحر (آیه 102)، صفح (آیه 109)، صوم (آیه 183)، طلاق (آیه 229)، قصاص (آیه 179)، لیلة المبیت (آیه 207) و نسخ (آیه 106).
مشهورترین و بافضیلت ترین آیه این سوره آیه 255 آن است كه به «آیة الكرسى» شهرت یافته است. جامعیت آیة الكرسى در بیان صفات الهى و ترسیم رابطه خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده است.[21]
درباره فضیلت و منزلت این آیه از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده كه آیة الكرسى برترین آیه قرآن[22] و دربردارنده همه خیرهاى دنیا و آخرت است[23] و از گنجینه رحمت در زیر عرش الهى نازل و به پیامبر اعطا شده است.[24]
از حضرت امام صادق علیه السلام نیز نقل شده كه آیة الكرسى قله بلند قرآن است.[25]( => آیة الكرسى) از دیگر آیات برجسته و ممتاز سوره بقره آیات پایانى آن است كه در روایات از آن به گنج عرشى تعبیر شده است.[26] ( => آیه آمن الرسول)

پی نوشت ها:

1. لسان العرب، ج 6 ، ص 394، «سنم».
2. مجمع البیان، ج 1، ص 111؛ روض الجنان، ج 1، ص 91.
3. الدرالمنثور، ج 1، ص 50 .
4. تفسیر قرطبى، ج 1، ص 107؛ روض الجنان، ج 1، ص 92.
5. لغت نامه، ج 10، ص 15131.
6. كشف الاسرار، ج 1، ص 39؛ التحریر والتنویر، ج 1، ص 201.
7. الكشاف، ج 1، ص 303؛ روض الجنان، ج 1، ص 93.
8. بصائر ذوى التمییز، ج 1، ص 134.
9. همان؛ جوامع الجامع، ج 1، ص 169؛ تسنیم، ج 2، ص 29.
10. تفسیر بقاعى، ج 1، ص 24.

11. تفسیر عیاشى ، ج 1، ص 25؛ تفسیر برهان ، ج 1، ص 52
12.  تفسیر برهان ، ج 1، ص 52
13. نورالثقلین ، ج 1، ص 26
14.  تسنیم ، ج 1، ص 260.
15. روح المعانى ، ج 1، ص 163؛ الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 148
16. مجمع البیان ، ج 1، ص 111
17. بحار، ج 89، ص 267
18. همان ، ص 264
19. همان ، ص 263
20. دائرة المعارف قرآن، ج 1، ص 365 ٌ407، 418 ٌ428.
21. دائرة المعارف قرآن، ج 1، ص 426.
22. نورالثقلین، ج 1، ص 26.
23. الدرالمنثور، ج 2، ص 8 .
24. البرهان، ج 1، ص 527 .
25. تفسیر عیاشى، ج 1، ص 136.
26. بحارالانوار، ج 89، ص 263.