رنگ در قرآن (2)

رنگ در قرآن (1)

رنگ قرمز در قرآن
در پاره‌ای از آیات قرآن، رنگ قرمز مورد توجه واقع شده است.
رنگ برخی کوه‌ها
در میان کلماتی که در سوره مبارکه فاطر آیه ۲۷ آمده است، کلمه حمر به معنای رنگ قرمز دیده می‌شود: «... و من الجبال جدد بیض و حمر مختلف ألوانها و غرابیب سود»؛ [۷۴] و از کوه‌ها نیز راه‌هایی به رنگ سفید و سرخ و رنگ‌های مختلف و همچنین کاملاً سیاه خلق کرد.
زیرا ترکیبات شیمیایی عناصر تشکیل دهنده کوه‌ها و سنگ‌ها به رنگ‌های مختلف مانند: سیاه، سفید، خاکستری، آبی، بنفش و حتی قرمز وجود دارد.

رنگ قرمز در روایات
رنگ قرمز در روایات کاربردهای مختلفی دارد.
 مرگ سرخ
کاربردی که از رنگ قرمز در روایات شده است کمابیش با این معنا سازگار است؛ مانند: «الموت الاحمر» به معنای «مرگ سرخ» که همان کشتار و خونریزی و مرگ سخت و خونین است. [۷۵]
روز سرخ
یا «یوماًاحمر» به معنای «روز سرخ» که همان روز قتل و غارت وانواع سختی‌هاست. [۷۶]و یا «إحمرّ البأس » که کنایه از سخت شدن کارزار و جنگ است. [۷۷]
شتران سرخ موی
البته قرمز در روایات به معنای دیگر هم به کار رفته است؛ مانند: «حمر النّعم» به معنای «شتران سرخ موی» (که منظور بهترین چارپا و زینت دنیاست).
کبریت سرخ
و یا کبریت الاحمر به معنای کبریت روشن و سرخ (که منظور اکسیر کمیابی است که کیمیاگران در پی آن هستند).
رنگ سرخ در لباس
در هر صورت آنچه از سنت رسول خدا (ص) در این زمینه به ما رسیده، کراهت ایشان در استفاده از رنگ قرمز برای لباس بوده است مگر در مثل اعیاد و در روز جمعه برای جشن و شادمانی که علت آن‌ را می‌توان در تأثیر این رنگ بر روان آدمی جستجو کرد؛ (که در بالا ذکر شد) [۷۸] [۷۹] [۸۰]
 کبوتر سرخ در منزل
و استفاده ایشان در زمینه‌هایی خاص از این رنگ به همان معنا بر می‌گردد مانند این‌که در کافی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: «کان فی منزل رسول الله (ص) زوج حمام احمر؛ در خانه رسول خدا (ص) یک جفت کبوتر قرمز رنگ بود و ایشان از آن‌ها نگهداری می‌کردند». [۸۱]
زیرا در روایت دیگری از امام صادق (ع) در کتاب مکارم الاخلاق آمده است که «لیس من بیت نبی إلا و فیه حمام لأن سفهاء الجن یعبثون بصبیان البیت فإذا کان فیه حمام عبثوا بالحمام وترکوا الناس»؛ در خانه همه انبیا کبوتر نگهداری می‌شده است؛ زیرا سفیهان جن، همواره با کودک خانه بازی می‌کنند و آن‌ها را به خود سرگرم می‌کنند و اگر کبوتر در آن خانه باشد، این جنیّان با کبوتران مشغول می‌شوند و دیگران را رها می‌کنند. [۸۲] [۸۳]
شاید بشود این‌گونه گفت که اگر این کبوتران قرمز رنگ باشند، به دلیل جاذبیت و محرک بودن این رنگ، مؤثرتر واقع شوند و جلب توجه بیشتری کنند.
تأثیر رنگ قرمز در انسان
آزمایشاتی که بر روی افراد متفاوت انجام داده‌اند و آنها را وادار به تفکر بر رنگ قرمز سیر کرده‌اند، نشان داده است این رنگ، سیستم عصبی را تحریک می‌کند؛ یعنی فشار خون را بالا می‌برد و تنفس و ضربان قلب را سریع‌تر می‌کند. لذا رنگ قرمز از لحاظ تأثیری که بر سیستم اعصاب دارد، یک عامل محرک به شمار می‌آید و معنای فیزیولوژیک آن، داشتن آرزوهای بسیار، شور و شوق زندگی و تهوّر و قدرت اراده است. [۸۴]
رنگ کبود در قرآن
یکی دیگر از رنگ‌هایی که در قرآن کریم ذکری از آن به میان آمده است، رنگ ازرق یا کبود است.
چشم کبود
به طور کلی این رنگ، منفورترین رنگ‌ها در نزد عرب محسوب می‌شود؛ مخصوصاًاگر رنگ چشم کبود باشد، زیرا اعراب صفت دشمن خود را می‌گویند: «أزرق العین » یعنی «چشم کبود»
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه ۱۰۲ سوره طه یعنی: «یوم ینفخ فی الصور و نحشر المجرمین یومئذ زرقا»؛ [۸۵] روزی که در صور دمیده می‌شود و گناه‌کاران را در آن روز با چشم کبود محشور می‌کنیم.
مراد از أزرق محشور شدن مجرمین و گناه‌کاران به صورت کور در قیامت است. زیرا وقتی چشم بینایی‌اش را از دست می‌دهد، کبود می‌شود. [۸۶]
پس کبودی چشم علامتی برای گناه‌کاران است. البته ممکن است از شدت تشنگی نیز چشم و یا بدن، کبود شود همچنان که در کتاب لسان العرب نیز این نکته ذکر شده است.
رنگ کبود در روایات
در بیانات ارزنده امام صادق (ع)به مفضل به معنای مثبتی از این رنگ اشاره شده است. ایشان این‌گونه فرموده‌اند: «فکر فی لون السماء و ما فیه الصواب التدبیر. فإن هذا اللون أشد الألوان موافقة للبصر و تقویة حتی أن من صفات الاطباء لمن أصابه شئ و أصر ببصره إدمان النظر إلی الخضرة و ما قرب منها الی السواد و قد وصف الحذاق منهم کل بصره الإطلاع فی إجانة خضرإ مملوة ماء فانظر کیف جعل الله جل و تعالی أدیم السماء بهذا اللون الاخضر إلی السواد لیمسک الأبصارالمنقلبة علیه فلا ینکأ فیها بطول مباشرتها له...»؛ در رنگ آسمان خوب فکر کن که موافق‌ترین رنگ‌هاست برای تقویت دیده و نور چشم تا آن‌جا که اطبا می‌گویند اگر کسی ضعف بینایی داشته باشد، باید مرتب و پیوسته در تغار کبود رنگی نگاه کند که پر از آب است. پس فکر کن که چرا خداوند رنگ آسمان را به رنگ سبز مایل به سیاه (کبود) قرار داده است که مکرر نگاه کردن به آن بر چشم‌ها ضرر نرساند. [۸۷]
نتیجه بحث روان‌شناسی رنگ‌ها

آنچه از تأمل در آیات و روایات به وضوح به دست می‌آید این است که:
 خیر و شر مطلق نبودن رنگ‌ها
رنگ‌ها خیر و شر مطلق نیستند و هر رنگ دارای جنبه‌های روانی مثبت و گاه منفی در بسترهای متفاوت می‌باشد.
انطباق وحی با واقعیت
قرآن انطباق وحی با واقعیت است و فطرت انسانی با کلام خداوند متعال همواره یک‌‌سو و هم‌جهت می‌باشد.
بهترین رنگ از جانب خداوند
آخر کلام این‌که بهترین رنگ‌ها از جانب خداوند متعال در قرآن کریم این‌گونه معرفی شده است: «صبغة الله و من أحسن من الله صبغة و نحن له عبدون». [۸۸]
بهترین رنگ‌ها، رنگ خدایی است و ما بنده اوییم.
امام صادق (ع) در این زمینه فرموده اند: «الصبغة هی الإسلام؛ آن رنگ‌آمیزی، اسلام است»؛ [۸۹]و بندگی ما، تنها با رنگ خدایی معنا دارد و بس.

پانویس:
۷۴. ↑ فاطر/سوره۳۵، آیه۲۷.    
۷۵. ↑ نهج البلاغه، خطبه۱۰۱.
۷۶. ↑ نهج البلاغه، خطبه۷۱.
۷۷. ↑ نهج البلاغه، نامه۹.
۷۸. ↑ سنن النبی، ص۱۳۳.    
۷۹. ↑ سنن النبی، ص۱۳۵.    
۸۰. ↑ سنن النبی، ص۱۳۷.
۸۱. ↑ سنن النبی، ص۱۴۳.    
۸۲. ↑ سنن النبی، ص۱۴۲.    
۸۳. ↑ سنن النبی، ص۱۳۸.
۸۴. ↑ لوشر، روانشناسی رنگ‌ها، ترجمه ویدا ابی‌زاده. ص۲۱.
۸۵. ↑ طه/سوره۲۰، آیه۱۰۲.    
۸۶. ↑ ترجمه المیزان، موسوی همدانی، ج۱۴، ص۲۹۳.    
۸۷. ↑ بحارالانوار (توحید مفضل )، ج۳، ص۱۱۱.    
۸۸. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۳۸.    
۸۹. ↑ اصول کافی، ج۳، ص۲۳.