ذکر خفی، مطلوب ترین ذکر نزد خدا

شرط اثر گذاری ذکر

یکی از شرایط اثر گذاری ذکر حضور قلب است. یعنی انسان می بایست، ذکر را با قلبش بگوید. اگر در قلب ذکر اتفاق بیفتد تاثیر خود را می گذارد، و تحول لازم را ایجاد می کند و این مطلوب خداوند متعال است.

مصداقی برای قلوب ذاکر

یکی از دلایلی که خداوند اصل ذکر را کار قلب می داند این است که می فرماید، اقم الصلوه لذکری: نماز را برای یاد من بخوانید. پس قلب باید کار کند ودر نماز می بایست یاد صورت بگیرد.

افضل اعمال

مرحوم شیخ بهایی می فرماید: بعضی بزرگان این طور می فرمایند : "انما کان ذکر افضل الاعمال لانه عمل القلب""فکر افضل اعمال و عمل قلب است".                                        

همانطور که اشاره شد، بزرگان فکر را عمل، دانسته اند."عمل" یعنی چیزی که منجر به "شدن" می شود. انسان یک موجود مجرد است که با تفکر "می شود". لذا فکر یک عمل است و آنقدر قوی است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند : "تفکر ساعه خیر من عباده سبعین سنه""ساعتی تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است.یعنی اثری که عبادت هفتاد سال روی انسان می گذارد،مقداری تفکر می تواند اثر آن هفتاد سال را در قلب بگذارد. فکر آنقدر کنندگی داردو عملیاتی است که می توان گفت افضل اعمال است و عمل قلب است و در حرکت به سوی آخرت و ابدیت قلب باید متولد شود وکسی که قلب سالم دارد، آنجا می تواند درست متولد شود .

قلب سلیم

قلب سلیم قلبی است که به ملاقات پروردگارش می رود و  در قلبش غیر از خدا چیزی نیست .

اعمال خارجی و قلب سلیم

اگر در عمل خارجی صدق وجود داشته باشد ،به قلب سلیم کمک می کند .زمانی که موقعیت برای عمل خارجی نیست ،با نیت خالص و صادق می توانیم به قلب سلیم دست یابیم. یکی از مظاهر خداوند متعال که در انسان متجلی است، صمد، است. صمد یعنی عدم نیاز به هر عامل خارجی؛ وقتی عمل خارجی برای انسان میسور نیست،اشکالی ندارد.ولی نیات باید قلبی باشد تا اتفاقات قلبی رخ دهد و شخص از درون به این مطلب دست یابد. لذا به همین دلیل است که فکر کردن یک عمل قلبی است و اثرش از عبادت بیشتر است.

حرکت به سمت خدا

امام جواد علیه السلام می فرمایند:حرکت به سمت خدا با قلبها، زودتر انسان را به خدا می رساند، تا اینکه انسان بدنش را برای اجرای اعمال به زحمت بیندازد. عمل قلب، شریف تر از عمل جوارح است و حرکت قلبی انسان را زودتر به مقصد می رساند و در ادامه می فرمایند: آیا نمی بینید خداوند در قرآن چه گفته است، اقم الصلوه لذکری، نماز را برای یاد من به پادارید.

 آنچه مهم است این است که در نماز قلب انسان با خدا باشد و اگر حضور قلب نباشد،  فقط عمل خارجی انجام شده است. لذا این عمل قبول نمی شود. وقتی عملی قبول نیست، یعنی اثری روی انسان نداشته است. صرفاً او را از جهنم نجات داده است. ولی بهشت رفتن و جهنم نرفتن مهم نیست.بحث این است که ما تولد صحیح داشته باشیم و باطن انسانی پیدا کرده و به رشد و بالندگی برسیم.

حضرت ادامه می دهند : خداوند تبارک وتعالی نماز را وسیله ای برای یادقلب و ذکر قلب قرار داده است.اگر قرار باشد قلب یاد خدا نباشدو محضر خدا را درک نکند فایده ای ندارد.پس مقصود، ذکر و یاد خدا است. وسیله، نماز است و یاد، همان عمل قلبی است. فکر، حضور و مشاهده است و مشاهده، بالاتر از نماز است؛ و نماز وسیله ای است برای مشاهده.

ذکر خفی

ذکر خفی بهتر از ذکر جلی است. در عین حال ترک ذکر جلی هم منع شده است. مصداق ذکر جلی فرستادن صلوات بر محمد صلی االه علیه و آله  و آل محمد است؛ مخصوصاً در جمع صلوات باید با صدای بلند ادا شود. صلوات گناهان را ذوب می کند و میزان انسان را در قیامت سنگین می کند.

ذکر خفی ودستورات خدا در قرآن مجید

امام صادق یا امام باقر (علیهم السلام) فرمایند:

فرشته ها چیزی غیر از آنچه به گوششان برسد را نمی توانند، بنویسند و در ادامه آیه ۲۰۴ سوره اعراف را قراعت فرمودند."واذکر ربک فی نفسک تضرعا و خیفه و دون الجهر من القول بالغدو والاصال ولا تکن من الغافلین""پروردگار را در حال تضرع وترس درون خودت در صبح وشام یاد کن، بدون اینکه صدایت بلند شود، و از غافلان مباش. و سپس می فرمایند: هیچ کس ثواب ذکر خفی را جز خداوند تبارک و تعالی نمی داند.

روایت دیگرپیرامون ذکر خفی؛  پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: اذکرالله ذکرخاملا. قیل: ومن ذکرخاملا.قال: الذکر خفی؛ خیرالذکر، الخفی "خدا را یاد کنید، ذکری خامل.گفتند: ذکر خامل چیست. حضرت می فرمایند: ذکر خفی است. بهترین ذکر، ذکر خفی است.

همچنین، حضرت می فرمایند:  ذکر خفی برتر است، آنچه که فرشتگان آن را نمی شنوند. این هفتاد بار بهتر از ذکری است که فرشته ها می شنوند.

همین طور در مناجات خمس عشر است که حضرت سجاد علیه السلام از خدا می خواهدکه"خدایا الهام کن ذکرخودت را در خلوت و ملاء، در شب و روز، در پنهان و آشکار، در آسایش و سختی و درونمان را با یاد خفی انس بده."

قلب همراه تا قیامت

قلب طوری است که مثل یک کودک است که برای تکلم می بایست تحت نظر تعلیمات لازم را قرار گرفته، تا آرام آرام با تمرین و کار راه بیفتد. بعد از اینکه توانست صحبت کند دیگر کسی جلودارش نیست که دقیقه ای سکوت کند. قلب نیز اگر راه بیفتد، دیگر با پیش آمدن عوامل غفلت هم غافل نمی شود و تا قیامت خود به خود راه می آید.

پاسخگویی استاد به سوالات حضار:

استاد در ابتدا توضیحاتی پیرامون صلوات می فرمایند :

در اصل خداوند تبارک و تعالی است که بر پیامبر و آل درود می فرستد"ان الله و ملائکه یصلون علی نبی ...."

درود خدا و ملائکه هر کدام آثارخاصی دارد و به ما هم امر شده که ما هم صلوات بفرستیم. فردی نزد امام صادق علیه السلام گفت "اللهم صلی علی محمد و اهل بیته"حضرت فرمودند: تنگ گرفتی. پرسیدند پس چگونه صلوات بفرستیم. حضرت پاسخ می فرمایند: به این شکل "اللهم صل علی محمد و آل محمد، چون آل پیامبر خود شیعیان ما هستند."

سوال یکی از حضار : لطفا پیرامون این جمله که آیت الله بهجت رحمه الله فرموده اند: هیچ ذکری مانند ذکر عملی نیست، و هیچ ذکر عملی مانند ترک معصیت در اعتقادات نیست؛ توضیح بفرمایید.

جواب این سوال را معصوم علیه السلام داده اند، حقیقت ذکر این است که انسان، موقع حلال و حرام، خداوند تبارک وتعالی را یاد کند. یعنی فرد بداند وظیفه اش در هر موطن چیست و خدا از اوچه خواسته است. اگر گفته می شود، با قلب هایتان یاد خدا کنید؛ یکی از دلایلش این است که یاد قلبی، زمان روبرویی با عمل به انسان خط مشی میدهد.یعنی در مواقع رویارویی با واجب، وظیفه ی خود را که "انجام عمل "انجام داده و زمانی رویارویی با حرام به وظیفه ی خود که"  ترک عمل "است، عمل می کند.

ذکر عملی :

  ذکر عملی یعنی ترک معصیت و انجام واجبات . اولین گام در ترک معصیت، قبول توحید است. طوری که فکر انسان نسبت به خدا معصیت آلوده نباشد.به این معنی که در مورد خدا اشتباه فکر کند، برای خدا جسم و شکل در نظر بگیرد، نگاه درستی به خدا ندارد چراکه زبانش با قلبش یکی نیست و آنچه را به زبان می آورد قلبا به آن معتقد نیست؛ اینها معصیت فکری است. یا برای خدا شریک قائل می شود، یا خداوند تبارک و تعالی را به چیزی تشبیه می کند؛ این یعنی ذکر معصیت در اعتقادات یک فرد. انسان می بایست توحید قرآنی داشته باشد.در مورد پیامبر و امام و معاد هم این مصادیق صدق می کند. و به طور کلی شک و تردید و نا امیدی در اعتقادات نباید راه پیدا کند . مثلا نا امیدی از رحمت خدا ترک ذکر است و چنین فردی بخشش خدا را کوچک شمرده است و نگاه درستی نداشته است. ذکر یعنی نگاه درست،مشاهده ی حقیقت.پس هر چه ذکر قوی تر شود، مشاهده هم حقیقی تر و دقیق تر می شود .

اگر کسی معصیت را ترک کند، خود ذکر عملی است. هیچ چیز به اندازه ی ترک معصیت سارندگی ندارد. همه ی عبادات و اذکار برای این است که وقتی انسان با کاری روبرو شد، درست عمل کند. اگر درست عمل نشود، به وظیفه عمل نشده لذا ذکری هم انجام نشده است.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:هر کس خدای عز وجل را اطاعت کند، ذکر خدا را کرده،حتی اگر ذکرش (نماز و روزه و قرائت قرآن و...) کم باشد.