دو نکته مهم از امام نهم که در هر کار مهمی باید در نظر داشت

ائمه اطهار علیهم السلام حاوی علوم و اسرار نبوت بوده‌اند، اما بر اثر نبودن افرادی که شایستگی لازم را برای شنیدن و عمل کردن داشته باشند، از بسیاری از بیانات صرف نظر می کردند و نیز بسیاری از گفته هایشان در طول تاریخ از دست رفته است. همین جملات اندکی که از ایشان به یادگار مانده است، گویای عظمت فکری آنان است.
در اینجا می‌خواهیم درباره یکی از بیانات پرمغزی که از امام جواد علیه السلام برای ما به یادگار مانده است، بیشتر بیندیشیم. شایسته ذکر است که این بیانات از امیرالمومنین علیه السلام نیز نقل شده است:
"لَا تُعَاجِلُوا الْأَمْرَ قَبْلَ بُلُوغِهِ فَتَنْدَمُوا وَ لَا یَطُولَنَّ عَلَیْكُمُ الْأَمَدُ فَتَقْسُوَ قُلُوبُكُمْ "
امام جواد علیه السلام در این فرمایش ما را هم از عجله نهی کرده‌اند و هم از دور انگاری.

نکته اول – عجله ممنوع

سستی و کوتاهی در انجام وظایف بدون شک مذموم است. ما نباید کارها را به دقیقه آخر واگذار کنیم و چه بهتر که امور را در اوقات اولیه آن انجام دهیم. بهترین مثال برای این امر نماز است که بهتر است در همان اول وقت خوانده شود.
مثلا در نماز، ما حق نداریم قبل از آنکه وقت نماز برسد شروع به نماز کنیم؛ آری، هر وقت یقین کردیم که وقت نماز شده است بهتر است آن را در اول وقت بخوانیم اما نماز خواندن قبل از وقت به جز پشیمانی حاصلی ندارد. این مثال برای امور دیگر نیز جاری است. به عبارت دیگر هر کاری وقت خاصی دارد که قبل از آن، خام و بی اثر است و مبادرت به آن به جز پشیمانی فایده‌ ای ندارد.
از امام جواد علیه السلام می‌آموزیم که حسهای درونی خود و تمایلات خود برای انجام کارها را باید مدیریت کنیم. گاهی برای انجام یک کار – حتی اگر ظاهر آن پسندیده و خدایی باشد – نیاز به صبر داریم. در اینجاست که ممکن است به دام عجله بیفتیم و قبل از اینکه زمان انجام کار برسد،‌ بخواهیم آن را انجام دهیم و اگر چنین کنیم هرگز به ثمرات آن کار دست پیدا نخواهیم کرد.
امام جواد علیه السلام قبل از اینکه این توصیه را بفرمایند، آیه زیر را تلاوت نمودند که جمله حضرت موسی علیه السلام خطاب به بنی اسرائیل است:
«اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» (اعراف/128)
این گفته مربوط به زمانی است که ساحران به جای غلبه بر موسی علیه السلام، از آن جناب شکست خوردند و ایمان آوردند و سپس فرعون شروع به سختگیری و کشتن برخی از بنی‌اسرائیلیان نمود به گونه‌ای که آنان تاب خود را از دست می‌دادند و از مشکلات به آن حضرت گله می‌کردند تا آنجا که گفتند: "قبل از اینکه تو بیایی ما را اذیت می‌کردند و الان نیز که آمده‌ای چنین می‌کنند" و ایشان فرمودند: "امید است که پروردگارتان دشمنتان را هلاک کند و شما را در زمین جانشین قرار دهد و نظاره کند که چه می‌کنید".

 آرزوهای طولانی و دوری از یاد خدا و دوری از قرآن باعث می‌شود که دلهای ما سخت شود. نقطه مقابل آن خشوع است. هرگاه دیدیم در مقابل یادآوری خدا و در مقابل قرآن و در مقابل حقایقی که خدا نازل کرده است قلب هایمان خاشع نمی‌ شود بدانیم که دچار سخت دلی و قساوت قلب شده‌ ایم و وقت آن رسیده که دلمان را جلا دهیم

از اینجا می‌ فهمیم که موسی علیه السلام هم به هلاک شدن فرعونیان امید داشته است و هم به خلاص شدن بنی‌اسرائیلیان، با آن حال و با آن امیدها، به قومش دستور صبر و کمک خواستن از خدا می ‌دهد. به عبارت دیگر آن حضرت بهتر از هر کس دیگر می ‌دانست که آن زمان، زمان کار و جهاد نیست بلکه زمان صبر و طلب کمک از خداست.
امام جواد علیه السلام به زیبایی تمام از این آیه برای اثبات این امر استفاده می‌ کنند که نباید قبل از اینکه وقت کاری برسد در آن عجله نمود چرا که امور، زمان دارند (اجل دارند) و اقدام کردن به امور قبل از زمان (اجل) باعث پشیمانی است.
اما از کجا بفهمیم که زمان مناسب کارها چیست؟

پاسخ در همان آیه قرآن برای ما داده شده است:

اقدام نکردن به کار به معنای رها کردن آن نیست بلکه باید از خدا کمک بخواهیم، یعنی فکر خود و نیات خود را مشغول و آماده نگه داریم و از خدا برای آن کمک بخواهیم و در نیت های خود صبور باشیم یعنی پایداری قلبی بورزیم. زمان درست کار را از راه تقوا داشتن می ‌توانیم درک کنیم زیرا یکی از ثمرات تقوا آن است که راه خود را روشن می ‌بینیم و در کارمان آسانی پیش می‌ آید.

نکته دوم – زمان بر شما طولانی نشود

تا اینجا به توضیح جمله اول از سخنان امام جواد علیه السلام پرداختیم، اما ایشان سخن را به همین جا ختم نفرمودند؛ بلکه با ظرافت تمام، نقطه مقابل مطلب خود را نیز ذکر کردند و ما را از سقوط به آن ورطه نیز هشدار دادند. ایشان فرمودند: "و روزگار و عمر برایتان طولانی نشود که باعث سخت دلی شما گردد."
از اینجا می‌فهمیم که گذر زمان ممکن است نتایج بسیار زیانباری بر روحمان بگذارد ولی با مراقبت از خود می ‌توانیم از این آثار جلوگیری کنیم. گذر زمان و فاصله افتادن بین ما و همان امری که انتظارش را می‌ کشیم باعث قسی القلب شدن ما می‌شود. به عبارت دیگر، دیگر روحمان آن لطافت و نرمی و اشتیاق را به آن امر از دست می ‌دهد و از اینجاست که امام جواد علیه السلام ضروری دانسته ‌اند که این هشدار را بدهند.

درسی از کلام وحی

در این میان توجه به  آیه 16 سوره حدید نیز خالی از لطف نیست. این آیه مبارکه اشاره می فرماید:
آیا براى اهل ایمان وقت آن نرسیده كه دل هایشان براى یاد خدا و قرآنى كه نازل شده نرم و فروتن شود؟ و مانند كسانى نباشند كه پیش از این كتاب آسمانى به آنان داده شده بود، آن گاه روزگار [سرگرمى در امور دنیا و مشغول بودن به آرزوهاى دور و دراز] بر آنان طولانى گشت، در نتیجه دل هایشان سخت و غیر قابل انعطاف شد، و بسیارى از آنان نافرمان بودند. 
«أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَكُونُوا كَالَّذینَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ».
به عبارت دیگر، آرزوهای طولانی و دوری از یاد خدا و دوری از قرآن باعث می‌شود که دل های ما سخت شود. نقطه مقابل آن خشوع است. هرگاه دیدیم در مقابل یادآوری خدا و در مقابل قرآن و در مقابل حقایقی که خدا نازل کرده است قلب هایمان خاشع نمی‌ شود بدانیم که دچار سخت دلی و قساوت قلب شده‌ ایم و وقت آن رسیده که دلمان را جلا دهیم.
این اتفاق ناگوار جزو قوانین هستی است که نه تنها برای مسلمانان، بلکه برای یهودیان و مسیحیان نیز اتفاق می ‌افتد و افتاده است. خدا به ما هشدار می‌ دهد که مانند آنها نشویم و روزگار و زمانه و آرزوهای طولانی، ما را با خود نبرد و مراقبت خود را از دست ندهیم.

اقدام نکردن به کار به معنای رها کردن آن نیست بلکه باید از خدا کمک بخواهیم، یعنی فکر خود و نیات خود را مشغول و آماده نگه داریم و از خدا برای آن کمک بخواهیم و در نیت های خود صبور باشیم یعنی پایداری قلبی بورزیم. زمان درست کار را از راه تقوا داشتن می ‌توانیم درک کنیم

انتظار ظهور صاحب الامر، مصداق مهمی برای این سخنان

توصیه امام جواد علیه السلام که برگرفته از دو آیه قرآنی بود، به شکل خاصی به امر ظهور صاحب الامر علیه السلام نیز مربوط است. به عبارت دیگر درباره امر ظهور حضرت حجت علیه السلام نیز ممکن است دچار این دو آفت بشویم؛ یعنی باید مراقب خود باشیم که هم عجله نکنیم و هم دچار قساوت قلب نشویم.
عجله کردن درباره امر صاحب الزمان علیه السلام به آن است که از جانب خود، اقداماتی را به نام صاحب الزمان علیه السلام انجام دهیم، بدون اینکه منتظر شویم تا وقت آن برسد و آن حضرت این امر را اعلام کنند. از این رو باید بسیار محتاط باشیم که به اسم ایجاد مقدمات ظهور حجت خدا، عجولی خود را توجیه نکنیم.
قساوت قلب، دومین خطری است که در دوران غیبت ما را تهدید می‌کند. مبادا امر ظهور را دور بدانیم. نگه داشتن حس انتظار به این است که هر روز به یاد امام غایب خود باشیم و امر ظهور را دور ندانیم. خدا چه می‌داند شاید به زودی و در همین سال اتفاق بیفتد، همانگونه که در آخر دعای عهد می‌خوانیم: " أنّهم یَرَونَه بَعیداً و نَراهُ قَریباً ".

روح الله رستگارصفت            
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان