درک «شب قدر» بدون شناخت «خودِ حقیقی» ممکن نیست

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند:« لا تَجهَلْ نَفسَكَ؛ فإنَّ الجاهِلَ مَعرِفَةَ نَفسِهِ، جاهِلٌ بِكُلِّ شَیء؛ به خویشتن ناآگاه مباش؛ زیرا كسى كه خود را نشناسد، هیچ چیز را نمى شناسد». همچنین در فرمایش دیگری فرمودند: «كَفى بِالمَرْءِ جَهْلاً أنْ یَجْهَلَ نَفْسَهُ؛ در نادانى آدمى همین بس كه خود را نشناسد. اگر انسان زمین و زمان را بشناسد و عالم‌ترین فرد به موضوعات مختلف باشد، ولی نسبت به خود حقیقی، جاودانه و آسمانی‌اش عالم نباشد، جاهل است؛ زیرا با شناختِ خودِ جاودانه، ساختن حیات ابدی تأمین می‌شود.

شناخت نفس، شناختی است که با آن هیچ جهلی به تو صدمه نمی‌زند؛ اما جهل به نفس، جهلی است که با آن، همه شناخت‌ها هم به دادت نمی‌رسد. به محض اینکه معرفت نفس آمد، یقین به استقرار در محل مستقر (آخرت) هم می‌آید. علت اینکه با این همه روایات و آیات راجع به آخرت و شب اول قبر و جهنم و بهشت، هیچ شوق و ترسی در ما ایجاد نمی‌شود این است که آن «من» که قرار است به شوق بیاید یا بترسد در ما فعال نشده و به بلوغ انسانی نرسیده و همانند یک کودک نابالغ است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «اِنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی یُبغِضُ کُلِّ عالِمٍ بِدُنیا جاهِلٍ بِالآخِرَۀ؛ خداوند تبارک و تعالی دشمن می‌دارد هر عالم به دنیایی را که جاهل به آخرت است». پس یکی از انواع مغضوبینی که در نماز می‌گوییم چنین کسانی هستند.

با آگاهی و علم به علوم دنیا، و جهالت به آخرت و 50 ایستگاهی که از ما سؤال می‌شود، انسان هیچ تنظیم و تقدیری برای زندگی خود نمی‌تواند داشته باشد؛ در نتیجه، سعادتِ آخرت را از دست می‌دهد. زیرا امکان ندارد کسی که در زندگی دنیایی، در مسیر آخرت حرکت کند ولی بتواند به شادی و آرامش دنیایی برسد؛ ممکن است به توفیق‌های دنیایی برسد؛ وضع مالی‌اش خوب شود؛ به مقامی برسد؛ ولی همه‌ی اینها، مال، مقام و فرزند به قول قرآن مایة عذاب او خواهند شد.

«یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ* و َأُمِّهِ وَأَبِیهِ * وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِیهِ؛ در آن روز، انسان از برادر و پدر و مادر و همسر و فرزندانش فرار می کند.»[1]

چرا درک شب قدر، بدون درک «نفس» محال است؟ چون فرمودند: «مَن جَهِلَ بِقَدرِه، جَهِلَ بِکُلِ قَدر؛ کسی که به قدر خودش جاهل است، به تمام قدرها و اندازه­ها جاهل است».  پس کسیکه خود را نشناسد، هیچ ملاک و معیار و نقشه ­ای ندارد. هر نقشه و برنامه‌ای که برای زندگی خود طراحی کند، چون قدرها و اندازه‌ها را نمی‌شناسد، به بن‌بست می‌رسد؛ محاسبات او در ازدواج، تحصیل، شغل، انتخاب رفیق و در هر انتخاب و ارتباط دیگری غلط از آب در می‌آید. G

[1]- سوره عبس/آیات 36 الی 34.

برگرفته از سلسله مباحث مراقبات ماه مبارک رمضان