درمان‌های اخلاقی غم

«صبر، و انواع صبر»

از جمله عواملی که در دفع غم‌های دنیایی و آخرتی بسیار مؤثر است، مجهز شدن به سلاح صبر است. صبر در لغت به معنای خویشتن داری است که به سه محور‌ِ اصلی زیر، تعلق می‌گیرد.

1- طاعت؛ (صبر بر طاعت)،

برای بخش حیوانیِ انسان، تحملِ طاعت خداوند، سنگین و سخت می‌باشد. و این در حالی است که بخشِ انسانی، از طاعتِ الله به لذت، شادی و آرامش می‌رسد.

انسان، موظف است در صورتی که طاعتی بر او واجب شد، بر بخش حیوانی (طبیعی) خود غلبه کرده و از بی‌تابی و جزع و فزع بپرهیزد تا این واجبِ خداوند را به عرصه‌ی عمل برساند.

بهترین و مؤثرترین عامل در موفقیت انسان برای «صبر در طاعت»، خودشناسی است. خودشناسی ریشه‌ی اصلی تمام شادی‌ها، آرامش‌ها و شیرینی‌های زندگی است. کسی که خودش را خوب می‌شناسد، باور دارد که این بخش حیوانی اوست که در زمان طاعتِ الله، دچار بی‌تابی می‌شود، و از انجام آن سرباز می‌زند، ولی بخش انسانی او، درست برخلاف بخش حیوانی، از طاعتِ الله لذت برده و تغذیه می‌کند. او خوب می‌داند، که یاد خداوند و طاعتِ او، غذای بخش انسانی او بوده و او قطعاً بدون این خوراک، به شادی و آرامش نخواهد رسید.

چنین فهم صحیح و عاقلانه‌ای از خویشتنِ خویش، انسان را به اسلحه‌ی صبر مجهز نموده و او را در طاعتِ الله یاری می‌کند. تا جایی که چنین فردی، به مقامی نائل می‌گردد که به طاعتِ خداوند، کاملاً عاشقانه تن می‌دهد.

وقتی بخش انسانی، به بلوغ عاشقی می‌رسد، دیگر تلخیِ انجام طاعت، جای خود را به لذا می‌دهد، لذا سختی‌های مسیر طاعت را اساساً احساس نخواهد کرد...

کسانی که با گذشت زمان طولانی از عمرشان، هنوز باید خود را وادارِ به انجام طاعتِ خداوند نمایند، یعنی هنوز به بلوغ عاشقی نرسیده‌اند. هنوز خود حقیقی‌شان را باور نکرده و طاعتِ الله را به عنوان غذای بخش انسانی خود نپذیرفته اند. چنین کسانی که حتی با سالها دینداری (نماز، روزه، و ...) نتوانسته اند به اطاعتِ عاشقانه دست پیدا کنند، در حقیقت، به حیات بخش انسانی نائل نشده‌اند. بلکه سالها دینداریِ آنان، به بزرگتر شدن بخش حیوانیِ آنان خواهد انجامیده و از آنان یک مرد یا یک زنِ متدین خواهد ساخت، نه یک انسانِ متدیّن !!!

آنان قطعاً اعمال عبادی خود را عاشقانه و با لذت به انجام نخواهند رسانید ... و در نتیجه، رنگِ شادی و آرامش حقیقی را به خود نخواهند دید. لذا شاید بعد از شصت سال، عبادت، حج، سفرهای زیارتی، روزه‌های رمضان، عزاداری‌های محرم و ... هنوز انسان‌هایی عصبی، پرخاشگر، غمگین، بدبین، متکبر، و ... بوده و دیگران در کنار آنها احساس امنیت و آرامش نمی‌کنند.

تا وقتی که انسان، خودِ حقیقی‌اش را باور نکرده و خوراک‌های بخش انسانی‌اش را با همین بخش دریافت نکند، قطعاً به بلوغ عاشقی نخواهد رسید، لذا آرام و شاد نخواهد بود.

2- معصیت (صبر بر معصیت)؛

در هنگامی که انسان با معصیت، مواجه شود، بخش حیوانی دچار رغبت و علاقه شده و بخش انسانی از آلوده شدن، به اضطراب و هراس می‌افتد. اما اگر بخش انسانی پیروز شده و مانع ابتلای انسان به گناه گردد، نورانیتِ زیادی در او تولید شده و حجمِ عظیمی از شادی و آرامش در وجود او پدیدار می‌گردد.

یکی از تمرین‌های، غلبه‌ی بر گناه، آن است که انسان در مواقعی که توانایی غلبه‌ی بر بخش حیوانی‌اش را ندارد و نمی‌تواند از گناهی دوری کند، قبل از ابتلای به آن، چند دقیقه با خودش به این نکته فکر کند؛

«من اکنون تصور می‌کنم که این گناه را انجام داده‌ام و چند ساعت از آن گذشته است، احساس من الان چگونه است؟ عذاب وجدانم، کلافگی‌ام، حال ناخوش و ناآرامم... آیا این گناه به این احساس می‌ارزد؟ خودِ این سؤال، در بسیاری از مواقع، مانعِ بسیار بزرگی از ارتکاب به گناهان است.

خودِ ترک گناه، یک عمل صالحِ بسیار بزرگ است، که به نورانیت و شادیِ زیادی ختم می‌شود. فراموش نکنیم که بدون این قدم اول، قادر به برداشتن قدم‌های بعدی در مسیر حرکت به سوی الله نخواهیم بود.

3- مصیبت (صبر بر مصیبت)؛

می‌دانیم که مصیبت‌ها، از سوی ربِّ ما طراحی می‌شوند. ربّ به معنای مربّی ... و کسی که الله را به عنوان یگانه مربّی خود می‌پذیرد، یقین دارد که هر آنچه که از سوی ربّ او به او می‌رسد، به نفع او بوده و به رشد و قدرت او می‌انجامد. چنین کسی، در تمام مصائب زندگی‌اش صبور و آرام است، چون به انتهای آن دلخوش است.

فراموش نکنیم که کلمه‌ی ربّ، کلید رمز صبر است. یعنی ما در کلاس مربّی خود هستیم و در حال تربیت شدن به دستان او ... لذا هر اتفاقی را لازمه‌ی ربوبیت خود می‌داند.

هرگز از خاطر نبریم که همه‌ی ما در باشگاه دنیا، به سر می‌بریم. کسانی که خود را در سطح کمالات جمادی محدود می‌کنند، در حقیقت استعداد بی‌نهایت‌طلبیِ خود را در این باشگاه نادیده گرفته و تلف کرده‌اند، در نتیجه، درست، با ارزش یک سنگ می‌میرند.

بعضی از انسانها نیز خود را به کمالات گیاهی و حیوانی محدود می‌کنند، و با همین کمالات نیز به برزخ منتقل می‌گردند. تنها کسانی در باشگاه دنیا موفق و شاد هستند که خود را یک انسان معرفی می‌کنند و خود را در این باشگاه، تحت ربوبیتِ الله قرار داده و تمام میادینِ تمرینیِ این مربی را با جان و دل می‌پذیرند. لذا در میدانِ تمرینیِ مصائب نیز، جزع و فزع و بی‌تابی نمی‌کند، زیرا آن را لازمه‌ی تربیتِ انسانیِ خود می‌داند.

او می‌داند که الله، به عنوان تنها مربی او، و تنها اِله او در عالم است، و او در فرصتِ کوتاه دنیا، باید روز به روز، به این اِله نزدیک‌تر و شبیه‌تر شود. همان دلبری که منشأ همه‌ی کمالات و زیبایی‌هاست و بدون حول و قوّه‌ی او، هیچ خیری در عالم اتفاق نمی‌افتد...

پس برای شبیه شدن به چنین دلبری، صبر کردن، می‌ارزد...

فراموش نکنیم که اساساً مکانیسم صبر، «شادی‌آفرین» است. هر سه نوع از انواع صبر، در ذات خود، تولیدکننده‌ی حجم عظیمی از شادی و آرامش اند. شادی حقیقی، درست در همان لحظه است که در جریاناتِ مخالفِ زندگی‌مان، درست تصمیم می‌گیریم و بدون جزع و فزع، صبر می‌کنیم تا به نتیجه‌ای که مورد نظر خداوند است دست یابیم.

صبر؛ عامل خوشبختی انسان هم در دنیا و هم در آخرت

نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

«وَ انَّ الصَّبْرَ فى مَواطِنِ الْبَأْسِ مِمَّا یُفَرِّجُ اللَّهُ بِهِ الْهَّمَ وَ یُنْجى بِهِ مِنَ الْغَمِّ وَ تُدْرِكُونَ بِهِ النِّجاةَ فِى اْلاخِرَةِ؛ همانا «صبر در سختی‌ها»، از جمله چیزهایی است که خداوند بواسطه‌ی آن، همّ‌های انسان را برطرف می‌کند و از غم‌ها رهایش می‌کند، و با همین صبر، او را در آخرت نجات می‌دهد».

انسان با صبر، در سختی‌ها، به قدرت می‌رسد، به طوری که نه تنها در نگاه اهل آسمان، که در درون خودش نیز به احساس شرافت می‌رسد. صبر به انسان، وقار، سنگینی و ارزش می‌بخشد و قیمت انسانیِ او را بالا می‌برد.

انسان‌هایی که جزع و فزع زیادی دارند، به تنش‌ها، زودرنجی‌ها و حساسیت‌ها دچار اند، بی‌تاب و بی‌قرار اند، انسانهای سبک و کم ارزش هستند، که خیلی زود به هم می‌ریزند.

شخص صبور، به الله شبیه‌تر است. و عیار جاودانه و انسانی‌اش نسبت به دیگران بالاتر است. این شخص عموماً نسبت به بقیه‌ی انسانها شادتر، آرام‌تر و قدرتمندتر خواهد بود.

هر انسان به اندازه‌ی میزان صبرش، از جهنم فاصله گرفته و به شرایط زیستی بهشت، نزدیک‌تر می شود.

اساساً میزان صبر یک انسان، دارایی‌ حقیقی او در حیاتِ جاودانه‌اش است، هر چه انسان صبورتر می‌شود، به اهل‌بیت و اهل بهشت شبیه‌تر می‌شود. بنابراین صبر، هم دنیای انسان را آرام و شاد نگه‌ می‌دارد و هم آخرت او را به سعادت می‌رساند.

خروجِ موفّق از سختی‌ها و مصائب

نبی اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم» در فرمایش گهربارشان فرمودند:

«اَدخِل نَفسَك فِی هُمُوم الدُّنْیَا واخرج مِنْهَا بالصبّ؛ خودت را در سختی‌های دنیا داخل کن و سپس به وسیله‌ی صبر از آنها خارج شو».

منظور از داخل شدن در غم‌ها و سختی‌های دنیا چیست؟

یک سِری از امورات دنیا، که همراه با همّ و غم است، بر همه‌ی انسانها عرضه می‌گردد و همگی ناگزیر از ورود به این نوع میادین هستند. مانند میدان ازدواج که در نگاه اول، آسان به نظر می‌رسد، اما با حجم عظیمی از مشکلات و سختی‌ها همراه می‌باشد. انواع شغل‌ها، که هر کدام سختی‌های مربوط به خود را دارند و هر انسانی ناگزیر است که شغلی را برای خود برگزیند...

در این روایت، نبی اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم» همه‌ی ما را به حضور در این میادین، تشویق کرده‌اند، اما از ما خواسته‌اند که به وسیله‌ی «صبر» از این میادین، موفق و قدرتمند خارج شویم. هدف خداوند از خلق این میادین و سختی‌های مربوط به آن، فقط و فقط، رشدِ انسانیِ ما، و رسیدن به کمالِ بی‌نهایت است. و «صبر»، تنها اسلحه‌ای است که ما را با نیل به هدف، از این میادین خارج می‌سازد.

بی‌تابی‌ها، جزع و فزع‌ها، بی‌قراری‌ها، مانعِ انسان، از نیلِ او، به هدفِ خداوند، بوده و از او یک انسان قدرتمند و بزرگ نخواهند ساخت؛ بلکه تنها با بی‌قراری‌ها و بی‌تابی‌ها، پاداش‌ِ عظیمی را که هر مصیبت به سختی، با خود به دنبال دارد را از دست خواهیم داد.

سختی‌ها و مشکلات ازدواج، سختی‌های تربیت فرزند، سختی‌های کسب حلال و ... با هیچ عبادتی قابل مقایسه نیستند. میزان رشدی نیز که در پس این مشکلات، حاصل می‌شوند. با میزان رشدی که به دنبال عبادات حاصل می‌گردد، قابل مقایسه نخواهد بود.

«والحمدلله رب العالمین»