حقیقت «عبودیت» از منظر امام صادق (علیه السلام) چیست؟

حضرت امام صادق (علیه السلام)، برای رسیدن به حقیقت عبودیت، توصیه هایی را به «عنوان بصری» فرموده اند که به حدیث عنوان بصری معروف شده است. از جمله این سفارش، این است که «مالکیتی در نعمتی که خدا به انسان داده، برای خود قائل نباشد». تدبیری برای خود نکند و اهتمامش در انجام امر و نهی الهی باشد.

عنوان بصری خدمت امام صادق (علیه السلام) آمد و حضرت فرمودند: سوال تو چیست؟ آن شخص گفت: آمده ام از علم شما اخذ کنم. فرمودند: علم به خواندن و نوشتن و آموزش دیدن نیست. بلکه علم نوری است که خدا در دل بنده ای که بخواهد او را هدایت کند قرار می دهد. بعد فرمودند: اگر می خواهی به حقیقت علم که همان نور است برسی، حقیقت عبودیت را در نفس خودت پیاده کن. عرض کرد:

«یا أباعبدالله ما حَقیقَۀُ العُبُودِیَۀ= ای اباعبدالله! حقیقت عبودیت چیست؟» حضرت سه اصل را برای عبودیت ذکر می کند که در واقع ارکان عبودیت هستند. به هر میزانی که در زندگی ما پیاده بشود، به رشد و انسانیت و «شدن» نزدیکتر می‌شویم.

حضرت در پاسخ فرمودند: «ثَلاثَۀُ أشیاء أن لایَرَی العَبدُ لِنَفسِهِ فیما خَوَّلَهُ الله مِلکاً لِأنَّ العَبیدَ لا یَکُونُ لَهُم مِلکٌ یَرَونَ المالَ مالَ الله یَضَعُونَهُ حَیثُ أمَرَهُمُ الله بِه وَ لا یُدَّبِرُ العَبدُ لِنَفسِهِ تَدبیرا وَ جُملَۀُ إشتِغالِهِ فیما أمَرَهُ الله تَعالی بِهِ وَ نَهاهُ عَنه= حقیقت عبودیت و بندگى سه چیز است: این كه بنده در آنچه خدا بر او منّت گذاشته و بخشیده است براى خود مالكیّتی نبیند، بدان جهت كه بندگان را ملكى نیست، مال را مال خدا مى‏‌دانند و آن را در جایى كه خدا فرموده است، قرار مى‌‏دهند و بنده خدا براى خودش مصلحت اندیشى و تدبیر نمی كند و تمام مشغولیاتش منحصر می شود به آنچه كه خداوند او را بدان امر نموده، یا از آن نهى فرموده است».

یکی از پله های سنگینی که نمی گذارد فطرت انسان رشد کند، مسئله و ارتباط با آن است. حقیقت عبودیت یعنی انسان مال خودش را از خود نداند؛ آنچه که خداوند به او داده را از خود نبیند و برای خودش ملکیت نبیند.

دومین ستون عبودیت که حضرت می فرماید، بندگی است. ما بالاتر از مقام «بندگی» مقامی نداریم. چون باطن بندگی مساوی است با ربوبیت، یعنی بی نهایت و مطلق شدن.

در تشهد نماز اولین مقام برای نبی اکرم است. یعنی مقام بندگی او را بر زبان جاری می کنیم. چون مقام رسالتش در مقابل عبودیتش مقام بزرگی نیست. (و أشهد أن محمد عبده و رسوله) اساساً چون عبد است، رسول می شود. اگر این ویژگی ممتاز حضرت نبود، رسالت، ولایت و امامتی هم در کار نبود.
شیرینترین روحیه ای که انسان می تواند دل خوش به آن باشد و از آن لذت ببرد و در واقع یک شرافت حقیقی برایش محسوب می شود، عبودیت است.

«عبودیت» یعنی انسان سعی کند عبد باشد، سعی کند بر طبیعت خودش حاکمیت پیدا کند. در این صورت است که همه اموال را از خدا می بیند.

سومین ستون عبودیت این است که بنده به چیزی که خداوند به وی امر یا نهی کرده، مشغول باشد، یعنی وقت خودش را به اوامر و نواهی الهی مشغول کند. اگر این طور شد، دیگر وقتش خالی نیست. نمی گوید: حوصله‌ام سر رفته، بلاتکلیفم و ... اگر ما بفهمیم چه کسی هستیم و می خواهیم کجا برویم و چه ابدیتی در انتظارمان هست، آن وقت بی‌حوصله نمی شویم، بداخلاقی نمی کنیم، سر جیفه و متاع دنیا با کسی دعوا نمی کنیم و این است‌ اوّلین‌ پلّه‌ از نردبان‌ تقوی.‌

امام صادق (علیه السلام)/ عبودیت/