(جلسه 3) شرحی بر آثار توحیدی فرازی از دعای پنجم صحیفه سجادیه

حضرت استاد آیت الله ممدوحی حفظه الله تعالی می فرمایند: هر آنچه که در عالم وجود دارد، به جز حضرت حق، نشانه و حد و مرز دارد. همه چیز در عرصه تنگنای فقر و امکان قرار گرفته است و از این قانون هیچ چیزی استثنا نشده است. ما در عالم خارج خدا را داریم و بقیه، مخلوقات خداوند هستند و همه محدود و وابسته به خدا هستند. غیر از او دیگر چیزی وجود ندارد. هر چه هست خداست و مخلوقاتش. بر این اساس محدودیت ذاتی بر وجود مخلوقات نقش بسته است و محدودیت افعالی آنها به وضوح محسوس و ملموس است. همه ی موجودات فقیر به درگاه خدا هستند و محدود به حد مخلوقی خود هستند. دل چون به غیر خدا بند شود، به ناپایداری که قرین عجز و تنگ نظری است، ارتباط یافته است. یعنی وقتی انسان دلداده ی طبیعت و مخلوق می شود، در واقع دلش را یک جایی بسته است که آرامش در آن نیست. چون گاهی او حذف زوال داشته و مانع از عنایت به این مسکین شده است؛ گاهی هم با «توهم نقصان» از عطا دور می شود و به بخل می گراید و گاهی هم اغراض وهمی مانند تملق و چاپلوسی و تحقیر نیازمندان، موجب محرومیت آنان می شود.

امام سجاد (علیه السلام) عرضه می دارد: «اللَّهُمَّ أَغْنِنَا عَنْ هِبَةِ الْوَهَّابِینَ بِهِبَتِكَ، وَ اكْفِنَا وَحْشَةَ الْقَاطِعِینَ بِصِلَتِكَ حَتَّى لَا نَرْغَبَ إِلَى أَحَدٍ مَعَ بَذْلِكَ، وَ لَا نَسْتَوْحِشَ مِنْ أَحَدٍ مَعَ فَضْلِكَ =خدایا، ما را به لطفِ بخشش خود، از بخشش بخشندگان بی‌نیاز گردان، و با پیوند خویش ما را از هراس پیوند گسستن دیگران دور ساز، تا با وجود بخشش تو، از دیگران چشمِ بخشش نداشته باشیم، و با وجود احسان تو، از تنگ چشمیِ ایشان به هراس نیاییم.»

رهایی از «بخل و توهّم نقصان» از آثار دل بستن به خداست

کسی که سراغ غیر خدا می رود و به غیر او دل می بندد، گرفتاری های زیادی دارد. وقتی که به غیر خدا دل می بندی و می روی که از او کمک بخواهی، آن شخص فکر می کند که اگر کمک کنم، خودم کم می آورم. پس کمک نمی کند.

مدتی پیش از این، یک آقایی را می خواستند به زندان ببرند. وقتی به پدرش که بسیار پولدار بود گفتیم آبروی پسرت دارد می رود و زن و بچه دار است و گرفتار است، کمکش کن. گفت: من یک ریال هم نمی توانم کمک کنم. پیر بود و عمرش هم تمام شده بود. اما می گفت: خودم یک موقع کم می آورم. این که می گوید با توهم نقصان دست از عطا بر می گیرد یعنی این که اگر من بدهم پولم کم می شود. اما در قاعده ی شرع ائمه معصومین علیهم السلام فرموده اند هر چقدر بدهید جای آن پر خواهد شد و بیشتر دریافت می کنی.

« توهّم نقصان» تعبیر خوبی است. این که انسان فکر کند اگر در راه خدا عطا کند، از مالش کم می شود، یک توهم است. زیرا برداشتن از مال و در راه خدا خرج کردن، مثل برداشتن از یک چشمه ی آب است. وقتی از چشمه، آب را بر می دارید، دوباره جایش پر می شود. اما اگر برندارید چه می شود؟ چشمه دیگر قادر به جوشش نیست. همانقدر آب آن جا می ماند و خراب می شود. چه بسا که چشمه خشک شود. اگر می خواهید چشمه خشک نشود، باید از آن آب بردارید و آب را به جریان بیاندازید تا این آب بالا بیاید و بجوشد و قطع نشود. اما اگر از آن برندارید، آن چشمه خشک می شود. پول و مال در راه خدا همین طور است. علم هم همین طور است. آبرو هم همین طور است. وقتی شما در راه خدا هزینه می کنید و در راه خدا از آبرو، عزت و مال خود می گذرید، به جای کم شدن، زیاد می شود. اما علت این که ما این کار را نمی کنیم این است که ما «توهم نقصان» داریم.

از این رو، امام صادق علیه السلام می فرمایند: من هر وقت وضع مالی ام خراب می شود و می خواهد به من فشار بیاید، یک قسمت از آن پولی که دردستم است را صدقه می دهم و بعد دهها برابر یا چندین برابر می شود. خداوند تبارک و تعالی به آن مال که مانده برکت می دهد. اگر مردم این قانون را باور کنند و یقین داشته باشند که هر انفاقی کنند، چند برابر می شود، دیگر از انفاق نمی ترسند. این آیه قرآن شوخی نیست:

«مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ= مَثَل (صدقات‏) كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند همانند دانه‏ اى است كه هفت خوشه برویاند»(بقره/261). سپس این حبه ها که می رسد، هر کدام به صد تا می رسد و هفتصد دانه می شود. این قدر خیر و برکت دارد. وقتی انسان از مالش و از علمش و از آبرو و دارایی اش که خداوند به او داده است انفاق می کند. «و ممّا رزقناهم ینفقون=از آن چه که ما به آنان روزی داده ایم». یعنی این مال که مال خودت هم نیست. تو در واقع خودت هم مال خدا هستی. انّا لله و انّا الیه راجعون. ما که خودمان مال خدا هستیم، هر چه هم داریم مال خداست. می فرماید: خودت که مال من هستی، هر چه هم دارید، مال من است. پس از همان چیزی که به تو اعطا و روزی کردم، یک مقدارش را به بنده های من بده. قول می دهم از تو کم نشود. برای همین رسول خدا صلی الله و علیه و اله و سلم می فرمایند: من تضمین می کنم که مال با صدقه کم نشود. از بس که ما موقع دادن مال، دست و دل مان می لرزد، پیامبر معصوم تضمین کرده که بر می گردد. حالا ما در زندگی با آدمهایی روبرو هستیم که فکر می کنند اگر به دیگران کمک کنند از آنها کم می شود.

برگرفته از مباحث «شرح صحیفه سجادیه»