تنبلی و بی حوصلگی ، جلسه 23

از سلسله مباحث استاد محمد شجاعی

در این جلسه سعی می‌کنیم به راهکارهای غلبه بر تنبلی و بی حوصلگی بپردازیم. همان‌طور که می دانیم نفس انسان راحت طلب است. اگر به بشر اختیار بدهند ترجیح می‌دهد کار و فعالیت نکند. نیاز است که او را وادار می‌کند به تحصیل انواع فعالیت‌ها بپردازد. انسان همواره در صدد آسان تر کردن کارهایش است و این آسایش روزافزون، آرامش او را بر هم زده است. زیرا آسانی کارها، قدرت انسان را کاهش می‌دهد فلذا افسردگی و اضطراب و پوچ گرایی افزایش یافته است. افراد سخت کوش هم اگر در مقطعی شرایطی فراهم شود که کار نکنند، هیچ فعالیتی نمی‌کنند.

در دوره آموزشی که با مدیران مدارس داشتم شاهد بودم کسانی که سال‌ها سعی در نظم دادن به دانش آموزان و امور مدارس کرده بودند اما برای شرکت سر کلاس بسیار بی نظم بودند علیرغم این که شرکت در این دوره آثار مطلوب زیادی در موقعیت شغلی و مالی ایشان داشت. سر کلاس با هم حرف می‌زدند، پیام می‌فرستادند، تمرین‌ها را انجام نداده و دفتر و کتابشان را در منزل جا می‌گذاشتند و می‌گفتند: پشت میز آموزش نشستن بازیگوشی و شیطنت به همراه دارد. افرادی هستند که با میل خودشان اقدام به شرکت در کلاس‌های آموزشی یا مهارت‌های ورزشی می‌نماید ولی اگر به بهانه ای کلاس تعطیل شود خوشحال می‌شوند؛ همه این‌ها ناشی از راحت طلبی نفس است. انسان به میزانی که بر این حالت غلبه می‌کند موفق است. اگر اجبار نبود بشر خیلی کارها از جمله درس خواندن را انجام نمی‌داد فلذا می‌بینیم فرزندان بسیاری از کسانی که ثروتمند هستند انگیزه ای برای درس خواندن ندارند چون هرقدر هم پیش بروند، رشد ثروتشان ازآنچه می‌آموزند بیشتر است مگر اینکه انگیزه‌های آبرویی و ... آن‌ها را ترغیب نماید. بنابراین ما نیاز به محرک داریم. دانشجویانی که برای تحصیل ناچارند هزینه گزافی بپردازند از ترس اینکه مبادا نمره نیاورده و مجدداً هزینه بپردازند وقتشان را تلف نکرده و با سخت کوشی درس می‌خوانند. به هر حال باید بر راحت طلبی غلبه کنیم تا موفق شویم.

انسان هرقدر رشد کند قدرتش بیشتر و آمادگی‌اش برای عمل بیشتر می‌گردد. مانند بچه ای که تدریجاً نوشتن را می‌آموزد. تمرین و پشتکار لازمه رسیدن به قدرت و توانایی است. هر کار سنگینی ابتدائاً یک فعالیت آسان‌تر می‌طلبد. البته همان کار آسان نیاز به شروع و تمرین و ممارست دارد مانند ورزش که باید با ورزش‌های آسان عضلات را تقویت کرد تا آمادگی ایجاد شود. انگیزه‌های درونی و بیرونی هر دو لازم است ولی قدرت انگیزه‌های درونی بیشتر است. نفس از تمرکز فراری است و به مرور باید با تمرین، بر تنبلی غلبه کرد تا به قدرت نفس دست یافت. امام خمینی «رضوان الله» فرمودند: انسان بدون تلقین به جایی نمی‌رسد. ورزش مفرحی مانند اسکی که به نظر لذت بخش می‌آید حاصل تمرین‌ها و آسیب‌های فراوان یک اسکی باز است که امروز با این مهارت به اسکی می‌پردازد. در هر صورت کسب هر مهارت و رسیدن به هر موفقیتی مستلزم غلبه بر تنبلی و تمرین و تحمل آسیب‌های فراوان است ولی همین که انسان توانایی و قابلیت پیدا کرد، لذت می‌برد. برای کسب رفتارهای شایسته و به کار بردن کلمات پسندیده هم باید تمرین کرد تا تدریجاً ملکه ما گردند. در ارتباط برقرار کردن با غیب، از قبیل خدا و فرشتگان و اهل بیت «علیهم‌السلام» و ... هم انسان نیاز به تمرکز و تمرین فراوان دارد. بعضی‌ها به قدری قوی هستند که به محض شنیدن «السلام علیک یا اباعبدالله» تا کربلا رفته و با خانواده آسمانی‌اش هم آغوشی دارد و دلش با مادرش فاطمه زهرا «سلام الله علیها» و امام زمانش می‌شود.

این امر مهم هم نیاز به تمرین و آسیب شناسی دارد به میزانی که با هر معصومی انس بگیریم رابطه مان با او قوی تر می‌شود. هر معصومی هم اختصاص به حاجات ویژه و خاصی دارد که در دعای توسلی دیگر، تعیین شده است. اول دعا خداوند را به پیامبر «صلی الله علیه و آله» و حضرت زهرا و حسنین «علیهم‌السلام» قسم می‌دهیم که باعث تقرب ما به خداوند شوند ولی توسل مان به علی «علیه‌السلام» برای دفع شر و آزار دیگران نسبت به ماست. برای پناه بردن از شرّ شیطان به حضرت سجاد «علیه‌السلام» توسل جسته و خدا را به او سوگند می‌دهیم. در کارهای سنگین آخرتی خدا را به امام باقر و امام صادق «علیهم‌السلام» قسم می‌دهیم. برای رفع بیماری‌های ظاهری و باطنی از وجود مقدس امام کاظم «علیه‌السلام» کمک می‌گیریم. مسافرت و محافظت در سفر را از امام رضا «علیه‌السلام» و رزق را به وسیله جوادالائمه «علیه‌السلام» طلب می‌کنیم. در ارتباط با برادران دینی از امام هادی «علیه‌السلام» کمک می‌گیریم و از امام حسن عسگری «علیه‌السلام» در امور آخرتی مدد می‌جوییم. امام زمان «علیه‌السلام» را هم برای کلیه امور مذکور واسطه قرار می‌دهیم. پسندیده است که روزی یک‌بار این دعا را بخوانیم. در هیئتی که به نام جوادالائمه «علیه‌السلام» است اعضای هیئت هیچ کدام مستأجر نیستند و از عنایت حضرت و توسل به ایشان تدریجاً صاحب همه چیز شده‌اند.

بعضی‌ها چنان قدرتمند هستند که با همه معصومین «علیهم‌السلام» رابطه ای قوی برقرار می‌کنند. اگر چهل روز دعای توسلی دیگر را بخوانیم حس خیلی خوبی نسبت به همه معصومین پیدا می‌کنیم. البته دعای توسل معروف هم خیلی دعای خوب و مؤثری است و مداومت در آن باعث سهل شدن کارها می‌گردد. کسی که به استحکام رسیده است باید مواظب باشد سست نشود. اگر کسی در برابر سستی، هوشیاری و مقاومت ننماید تنبلی به سراغش می‌آید. تنبلی حالتی است که اصلاً شخص شروع به کار نمی‌کند ولی بی حوصله، کاری را که شروع کرده ادامه نمی‌دهد. شخص با حجاب که دچار سستی در حجابش شده و تدریجاً آن را کنار گذاشته است وقتی قصد دارد دوباره با حجاب شود در خودش این توانایی را نمی‌یابد. ما شاهد هستیم دانش آموزانی که شاگرد ممتاز هم هستند بالأخره به یک نحوی از زیر تکلیف فرار می‌کنند. علی «علیه‌السلام» می‌فرمایند: «علیک بادمان العمل فی النّشاط والکسل» بر تو باد به ادامه عمل چه در حال نشاط و چه کسالت. حدیثی از پیامبر «صلی الله علیه و آله» نقل شده که بسیار کمرشکن است: بیشترین ناله اهل جهنم از تنبلی و بی حوصلگی است. ما باید توجه داشته باشیم که همیشه یک رقیب و دشمن داریم به نام شیطان که نمی‌خواهد ما رشد کنیم چه رشد حسی، خیالی و وهمی و چه رشد عقلانی و فوق عقلانی.

یکی از موانعی که شیطان سر راه ما قرار می‌دهد تنبلی است. مثلاً اگر انسان تنبلی نکرده، وظایفش را بیاموزد و در زندگی اِعمال کند با مسئله طلاق مواجه نمی‌شود. به این دلیل است که چنانچه در کشور ما از هر چهار ازدواج سه مورد با شکست مواجه می‌شود. «عشق» زنده است مانند گل و ماهی و ... که برای ادامه حیات نیاز به مراقبت و توجه دارند. شخص باید قبل از ازدواج انواع مهارت‌ها اعم از اقتصادی، عاطفی، معنوی و ... را بیاموزد و بعد وارد زندگی شود. (مباحث مهارت‌های زندگی 1و 2) یک خانم باید حتماً آشپزی و سفره آرایی، دکوراسیون منزل و... که در خانواده میل و رغبت ایجاد می‌کند را بیاموزد. تنوع و سلیقه را از خداوند الگو بگیریم. چه گل‌ها، گیاهان و میوه‌های متنوعی که بسیار لذیذ و زیبا هستند و ما آفریده است. هم آقایان و هم خانم‌ها باید در منزل از رنگ‌های متنوع و شاد استفاده کرده و در آراستن ظاهرشان تنوع و زیبایی را مراعات نمایند نه اینکه یکنواخت و خسته کننده باشند. این دقت و حوصله در امور دنیایی، انسان را آماده پرداختن به امور آخرتی می‌نماید. امام باقر «علیه‌السلام» می‌فرمایند: «انّی لاُبغِضُ الرّجل او الغض للرجل ان یکون کسلاناً عن امر دنیاه و من کَسِل عن امر دنیاهُ فهو عن امر آخرته اکسل» من انسانی را که در کار دنیایش خمود و کسل باشد دوست ندارم و هر کس در کار دنیایش تنبل است پس در کار آخرتی‌اش تنبل تر است

باید در بچه داری خیلی حوصله داشته باشیم و او را پارک و مسجد و ... ببریم و با او بازی کنیم تا با بدن و بوی بدن ما آشنا باشد. وظیفه پدر فقط تأمین مادی نیست تا مانند عابر بانک فقط از آن پول برداشت کرد. اگر این طور باشد از هجده و بیست سالگی به بعد رابطه ای نمی‌توان با فرزند برقرار کرد. مؤمن نباید اجازه بدهد در هر پنج بخش وجودش تنبلی نکند. در بخش حس باید خودمان را وادار به ورزش کردن نماییم و اگر اراده نداریم در منزل ورزش کنیم باشگاه برویم. برای پسرها حتی اگر قادر به خریدن خدمت سربازی‌شان بودیم نباید این کار را بکنیم زیرا کسی که این دوران را بگذراند قوی شده و در آینده خیلی بهتر نقش خود را در خانواده ایفا می‌کند. کسانی که سربازی نرفته‌اند انعطافشان کم است و سخت می‌گیرند مثلاً اگر جایشان عوض شود خوابشان نمی‌رود و اگر لازم شود چند شب از بیماری مراقبت نمایند نمی‌توانند. ما باید بتوانیم زمانی که خوابمان می‌آید بخوابیم. اساتید غیر از رسیدن به بدن، به خواب شاگرد هم رسیدگی می‌کنند. بنابراین نباید به نفس اجازه ترک کار و امروز و فردا کردن بدهیم. اگر نفس را عادت بدهیم با خواب کم هم به مشکل بر نمی‌خوریم. البته باید تدریجاً ساعت خواب را کم کرد؛ در ضمن کاهش آن هم اندازه دارد. علی «علیه‌السلام» می‌فرمایند: «مِن سبب الحرمان التّوانی» سستی از عوامل محرومیت است؛ چه در امور مادی و چه امور معنوی. کسی که تنبلی نکرده و سخت درس خوانده و مدارج عالی را طی کرده است حقش است که حقوق بالا دریافت کند. پزشکی که روزانه درآمد بالایی دارد چه شب‌هایی را که بی‌خوابی کشیده و زحمت بسیار زیادی تحمل کرده و در حال حاضر بهره برداری می‌کند. ملتی هم که تنبلی کند دچار عقب ماندگی می‌شود، تا قبل از انقلاب، که حکومت آن زمان به مردم اجازه فعالیت و رشد نمی‌داد اگر افرادی هم پیشرفت علمی می‌کردند جذب کشورهای دیگر می‌شدند. همین باعث شده کشورهایی که به لحاظ معادن و منابع طبیعی غرق ثروت بوده و سرشار از معادن الماس و اورانیوم و ... می‌باشند ولی در اوج فقر به سر ببرند. در دوران دفاع مقدس به حدی کشورهای مختلف مقابل ایران بودند که می‌توان گفت مردم ایران مقابل جهان ایستادگی کردند و این مقاومت و پیروزی محصول تلاش بی وقفه ملت بود و سبب عزت و پیروزی و استقلال کشور گردید.

نباید حسرت افراد موفق را بخوریم چون ما هم توان رشد و ادامه تحصیل و پیشرفت را داشتیم البته شاید با شرایط دشوارتر ولی این امکان وجود داشت. هرقدر کار سخت تر باشد از ثواب بیشتری برخوردار است. کسی که حافظه‌اش ضعیف است و قرآن می‌آموزد ثوابش بیشتر از کسی است که با حافظه قوی اقدام می‌نماید. ما علمایی داریم که از سن چهل سالگی اقدام به آموختن کرده‌اند و به عالی‌ترین مدارج راه یافته‌اند. ما، در هر موقعیتی می‌توانیم فعالیت کنیم و هیچ وقت نباید فکر کنیم دیر شده است. خانمی را می‌شناختم که تا اول راهنمایی درس خوانده بود خیلی ایشان را تشویق کردم تا اینکه بعد از مدتی مطلع شدم موفق شده دیپلم بگیرد و اخیراً به بنده اطلاع داد لیسانس گرفته و ریاست یک مجموعه بزرگ را عهده دار شده است و وضع مالی خوبی دارد. در مجموعه ای با چهره‌های برجسته علمی مواجه شدم که گفتند از نهضت سوادآموزی شروع کرده‌اند. در جلسه آینده در رابطه با آثار سستی توضیح بیشتری عرض خواهیم کرد.

والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته.