تاریخچه روزه در آینه قرآن

روزه را می توان یکی از ارکان اصلی ادیان به شمار آورد. در تمام ادیان الهی و بشری روزه به روش های مختلف وجود دارد. خداوند متعال در قرآن مجید می فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهیزگارى كنید». (سوره بقره/آیه 183)

«صوم» در فرهنگ عرب به‏ معناى امساك و خوددارى است؛ به همین جهت واژه «صمت» را كه به‏ مفهوم سكوت و خوددارى از گفتار است، به «روزه سكوت» معنا كرده ‏اند. امّا در اصطلاح دین، روزه عبارت است از پرهیز از ده چیز در زمان معیّن كه به آنها مفطرات روزه مى‏ گویند.

علامه طباطبائی در بیانی شیوا درباره تفسیر آیه فوق چنین می فرمایند:

خطاب به مؤمنین «یا ایها الذین امنوا» برای توجه دادن آنان به صفت ایمان است تا به هر حکمی که از ناحیه پروردگار واجب می شود، روی آورند و بپذیرند... و در آیه آمده است که امم قبل هم روزه واجب داشته اند اما نمی خواهد بفرماید، روزه آنها مانند روزه مسلمانان است و نه می فرماید که همه آنها روزه داشته اند، بلکه بطور کلی بعضی از آنها حکم روزه را داشته اند و منظور از آنها هم امتهای دارای ملت و شریعت است ودر جمله (لعلکم تتقون) هم به علت تشریع حکم روزه تصریح شده است که هماناروزه برای کسانی است که اراده وصول به عالم طهارت و رفعت و کمال را دارند، پس باید نفس خود را از لذائذ جسمانی باز دارند و از وابستگی به مادیات خود را منزه کنند.»

ایشان در ادامه شرح آیه می فرماید:

از تورات و انجیل موجود در دست یهود و نصارا هیچ دلیلى كه دلالت كند بر وجوب روزه بر این دو ملت دیده نمى‏ شود، تنها در این دو كتاب فرازهایى است كه روزه را مدح مى‏ كند، و آن را عظیم مى ‏شمارد. و اما خود یهود و نصارا را مى ‏بینیم كه تا عصر حاضر در سال چند روز به اشكالى مختلف روزه مى‏ گیرند، یا از خوردن گوشت و یا از شیر و یا از مطلق خوردن و نوشیدن خوددارى مى‏ كنند.
و نیز در قرآن كریم داستان روزه زكریا و قصه روزه مریم از سخن گفتن آمده است.
و در غیر قرآن مساله روزه از اقوام بى دین نیز نقل شده، هم چنان كه از مصریان قدیم و یونانیان و رومیان قدیم و حتى وثنى‏هاى هندى تا به امروز نقل شده، كه هر یك براى خود روزه‏اى داشته و دارند، بلكه مى‏ توان گفت عبادت و وسیله تقرب بودن روزه از امورى است كه فطرت آدمى به آن حكم مى‏كند.

روزه و تقوا

علامه درباب اینکه چرا روزه منشأ تقواست، می فرمایند:

فایده روزه تقوا است، و آن خود سودى است كه عاید خود شما مى‏شود، و فائده داشتن تقوا مطلبى است كه احدى در آن شك ندارد، چون هر انسانى به فطرت خود این معنا را درك مى‏كند، كه اگر بخواهد به عالم طهارت و رفعت متصل شود، و به مقام بلند كمال و روحانیت ارتقاء یابد، اولین چیزى كه لازم است بدان ملتزم شود این است كه از افسار گسیختگى خود جلوگیرى كند، و بدون هیچ قید و شرطى سرگرم لذت‏هاى جسمى و شهوات بدنى نباشد، و خود را بزرگتر از آن بداند كه زندگى مادى را هدف بپندارد، و سخن كوتاه آنكه از هر چیزى كه او را از پروردگار تبارك و تعالى مشغول سازد بپرهیزد.
و این تقوا تنها از راه روزه و خوددارى از شهوات بدست مى ‏آید، و نزدیك‏ترین راه و مؤثرترین رژیم معنوى و عمومى‏ ترین آن بطورى كه همه مردم در همه اعصار بتوانند از آن بهره‏ مند شوند، و نیز هم اهل آخرت از آن رژیم سود ببرد، و هم شكم‏بارگان اهل دنیا، عبارت است از خوددارى از شهوتى كه همه مردم در همه اعصار مبتلاى بدانند، و آن عبارت است از شهوت شكم از خوردن و آشامیدن، و شهوت جنسى كه اگر مدتى از این سه چیز پرهیز كنند، و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروى خویشتن‏دارى از گناهان در آنان قوت مى ‏گیرد و نیز به تدریج بر اراده خود مسلط مى‏ شوند، آن وقت در برابر هر گناهى عنان اختیار از كف نمى ‏دهند، و نیز در تقرب به خداى سبحان دچار سستى نمى‏ گردند. (1)

در پایان به کلام زیبائی از امام علی (علیه السلام) می پردازیم که فرمودند: «الصِّیامُ اجتِنابُ الَمحارِمِ كما یَمتَنِعُ الرجُلُ مِن الطَّعامِ والشَّرابِ؛ روزه ، دورى كـــردن از حرامهاست ؛ آنگونه كه آدمى از خوردن و آشامیدن خوددارى مى كند».(2)

پیام: امت های گذشته از روزه بهره مند بودند و خداوند روزه را برای پاکدامنی و تقوای انسان ها قرار داده است تا انسان در پرتو آن بتواند از گناهان دوری کند و به خدا نزدیک شود.

پی نوشت:

1- طباطبائی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج2، ص120.

2- بحارالانوار، ج96/ص294.

مریم قاسمی

کارشناس ارشد فلسفه اخلاق