باید از محبوب­هایت هزینه کنی تا خدا محبوبت شود

استاد حائری در پاسخ به این سؤال که «قبل از این که انسان خلق شود، طرف دوستی خدا کی بود؟» بیتی از شعر حافظ خوانده و این گونه توضیح دادند: «که بندد طرف وصل از حسن شاهی/ که با خود عشق بازد جاودانه»، رابطه خدا با انسان، دوستی است. خدا انسان را دوست دارد. قبل از این که انسان را خلق کند، خدا مثل همیشه عاشق خودش بود. این که اگر انسان خودش را ببیند به خدا نمی رسد، مصداق این شعر حافظ است: «نبینی زان میان طرفی کمروار/ اگر خود را ببینی در میانه». یعنی وقتی خودت نباشی، او را می بینی. زمانی شناخت کامل از خداوند پیدا می کنی که خودت محو شوی و عالم را منهای خودت ببینی. خدا همه جا هست؛ در خودت هم هست. اگر خودت را شناختی، خدا را هم می بینی. آنچه بیرون از خودت می بینی، خدا نیست. اگر جز او چیزی نبینی، این معرفت است. یعنی بیننده ای در کار نباشد و همه اش او باشد. انسان به وصال نمی رسد، مگر این که برای آنچه که دوست می دارد هزینه کند . قرآن می فرماید:« لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون=هرگز به حقیقت بر و نیکی نمی رسی، مگر این که از آن چه دوست داری در راه خدا انفاق کنی». هر کس باید محبوب های خودش را هزینه کند تا خدا محبوب او شود. خداوند به ملائکه فرمود: وقتی آدم را از خاک آفریدم و به او روح دمیدم، همه سجده کنید. ملائکه همه سجده کردند؛ یعنی «مما تحبون» شان را انفاق کردند؛ عزت و اقتدارشان را انفاق کردند. اما ابلیس انفاق نکرد. او بدبین به خدا بود، فکر کرد خدا تحقیرش می کند. گفت: من بهتر از او هستم. خدا بهترین راه نجات را به ابلیس نشان داده بود تا با سجده بر آدم، 6 هزار سال عبادت برایش بماند، اما او اطاعت نکرد و عبرت برای مؤمنین  و وسیله ی گمراهی برای کافرین شد. هر اندازه ای که تو از خود گذشتگی کنی، جزای خیر دریافت می کنی. باز قرآن می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ = ‏خدا از مؤمنان جان و مالشان را خریده است». (توبه/111). جان و مال مؤمن سیم و زرش است، آن را می دهد و بهشت می خرد.

راه تقرب به ساحت امام زمان (علیه السلام) ایثار و ندبه است

آیت الله حائری شیرازی در پاسخ به این سؤال: «برای ما انسانهایی که از نظر معنوی فقیر و تهی هستیم، راه های تقرب به ساحت امام زمان علیه السلام را بفرمایید؟» گفتند: راه تقرب، از خود گذشتگی و خواندن دعای ندبه است، پای همین دعای ندبه بایستید. گریه های شما در دعای ندبه، شما را نزدیک می کند. به فقیر کمک کنید به همسایه هایی که ندارند، کمک کنید. اصلاح دهید بین مردم را. هر جا خیری می توانی انجام دهی، انجام بده. از وقت و زمانت استفاده کن. اینها همان سیم و زری است که باید بدهی تا به مقصود برسی.

چه مراحلی را برای بهبود کامل اخلاق باید طی کنیم تا بتوانیم به خودشناسی نائل شویم؟

قرآن  9 مرحله را بیان می فرماید: «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ = [آن مؤمنان] همان توبه‏ كنندگان. پرستندگان، سپاسگزاران، روزه‏ داران، ركوع ‏كنندگان، سجده‏ كنندگان، وادارندگان به كارهاى پسندیده، بازدارندگان از كارهاى ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و مؤمنان را بشارت ده». (توبه/112). پس شرط مؤمن بودن ایت است که این 9 مرحله را رعایت کنیم. همان طوری که سجود بعد رکوع است، ترتیب اینها نیز تصادفی نیست. یعنی در مرحله اول، انسان جلوی خدا می ایستد و حرف می زند. معرفتش که زیاد شد، عظمت خدا را متوجه می شود، خم می شود، ذکر رکوع می گوید. اگر عالم ملکوت و علو خدا را در نظر گرفت و آن مراتب معنوی را دید، آنجا دیگر طاقت نیاورده به خاک می افتد و سجده می کند.

رکوع برای عظمت خداست و سجود برای علو خداست و مراتب آن خیلی بالاست. این عالم ملک است و بالاتر از آن، عالم ملکوت است. اینها مراتب علو هستند که اولش از توبه شروع می شود. اگر کسی خودش را بشکند، یعنی حق الناسی دارد، عارش نشود و بگوید حلال کنید، من اشتباه کردم، این می شود توبه. وقتی توبه کرد، عبادت تائب قبول می شود. سیر می کند و می شود «الحامدون» بعد «السائحون». وقتی معرفت پیدا کرد در مقابل عظمت خدا تعظیم می کند و می شود «راکعون». وقتی معرفت زیاد شد، می شود «الساجدون». مرحله بعدی بین دیگران را اصلاح می کند، «الامرون». وقتی بین آدم های متوسط و معمولی را اصلاح کرد، سپس می رود سراغ انسان های مسئله دار. کار با این افراد خودسازی بیشتری نیاز دارد. سپس نوبت به «الناهون عن المنکر» می رسد و در آخر، به مرتبه نهایی می رسد. یعنی حافظ و نگهبان حدود الهی می شود.

چگونگی مراقبه و محاسبه نفس را توضیح دهید؟

آیت الله حائری شیرازی در پاسخ به این سؤال فرمودند: ببینید دکاندار ها چه کار می کنند، حساب می کنند چقدر آوردند، چقدر خرج کردند، چقدر خرج خانه شد، چقدر برایشان مانده، چقدر بدهی دارند. این محاسبه روزانه است. اگر روزانه محاسبه نکرد، جمع می شود. مثل چرک دست است. همین که چرک شد، زود تمیزش کن. از این جهت است که می گویند کسانی که عملی از روی جهالت انجام می دهند تا کهنه نشده باید توبه کنند. این محاسبه نفس است.

فرق «عرفان» و «تصوف» این است که عرفان به شرع عمل می کند، ولی تصوف «بدعت» ایجاد می کند

آیت الله حائری در پاسخ به این سؤال که: «در محاسبه و مراقبه نفس چگونه خطاها را جبران کنیم؟ آیا با بیان استغفرالله آن عمل ناپسند از نامه عمل ما محو می شود؟ آیا روش هایی برای تنبیه و تأدیب نفس ابداع کنیم؟» گفتند: خیر. هیچ راه و روشی ابداع نکنید. «ابداع» روش «تصوف» است. فرق «عرفان» و تصوف همین است که تصوف روش ابداع می کند، ولی عرفان به آنچه شرع گفته عمل می کند. هر چیزی که از شرع رسیده، همان را انجام دهید. در روایت داریم که هر کس توبه کند، ولی از رفقای دوره ی گناهش جدا نشود، این شخص در واقع توبه نکرده است. باید کسانی که با او در گناه همراه بوده را رها کند. باید این حرام را تغییر دهد و جایش حلال را بگذارد. کسی که توبه کند، ولی مجلس گناه را ترک نکند، این در واقع توبه نکرده. انسان خود را دقیق تر از هر کسی محاسبه می کند. ممکن است همه عالم بگویند کارت درست است، ولی او خودش می داند که نیست. قرآن در این زمینه می فرماید: «اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْیَوْمَ عَلَیْكَ حَسِیبًا = نامه‏ ات را بخوان. كافى است كه امروز خودت حسابرس خود باشى» (اسراء/14).

سؤال بعدی این گونه مطرح شد: وقتی در ذهن مان در باره اعمال و رفتار انسانها قضاوت می کنیم، اگر چه این قضاوت صحیح باشد و در عملکرد ما نسبت به شخص خاصی ظهوری نداشته باشد، آیا این قضاوت و دلخوری از اعمال ناصحیح دیگران، اثر منفی در قلب ما خواهد گذاشت؟ آیا می توانیم با استغفار برای خود و شخص خاطی آثارش را پاک کنیم؟

ایشان در پاسخ فرمودند: یک وقت طرف منکری انجام داده، ثواب دارد که از عمل او متنفر باشی. یک وقت خیال می کند؛ فقط ظن است.‏ نمی دانی بد است یا خوب است. اینجا نیت و ظن بر خوبی باید بکنی. اگر ظن بدی کردی و نگفتی، همان استغفار برایش کافی است.

انسان فقط یک دوست و یک دشمن دارد، دوست او خدا دشمن او‏، خودش است

ایشان در پاسخ به این سؤال: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لَا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ = اى كسانى كه ایمان آورده‏ اید به خودتان بپردازید. هر گاه شما هدایت‏ یافتید، آن كس كه گمراه شده است به شما زیانى نمى ‏رساند. بازگشت همه شما به سوى خداست. پس شما را از آنچه انجام مى‏ دادید آگاه خواهد كرد» ( مائده/105) به چه فکر کنیم و چگونه فکر کنیم؟

فرمودند: فکر کن به این که اگر نفس تو به تو ضرر نزند، هیچ چیز به تو ضرر نمی زند. مواظب خودت باش! مواظب این و آن نباش! اگر تو هدایت شدی، گمراهی گمراهان به تو ضرر نمی زند. ابلیس جزء «مَن ضَل» است. پس نمی تواند به تو ضرر برساند. اگر تو به خودت سود برسانی، هیچ کس نیست که به تو ضرر برساند. انسان در عالم یک دوست دارد و یک دشمن. دوستش خداست و دشمنش خودش است. بین انسان و خدا یک 100 وجود دارد. معنی اش این است که هر اندازه به خودت خوشبین شدی، باقی اش را می توانی به خدا خوشبین شوی. یعنی اگر به خودت یک درصد خوشبین هستی، نمی توانی به خدا صد درصد خوشبین باشی، یکی از آن صدتا کم می شود. اگر به خودت 50 درصد خوشبین هستی، خوشبینی به خدا از50  درصد بالا نمی رود. اگر به خودت 60 درصد خوشبین هستی، خوشبینی به خدا 40 درصد می ماند. اگر 90 درصد به خودت خوشبینی، برای خدا 10 درصد می ماند. اگر به خودت صد در صد خوشبین هستی، هیچ چیز برای خدا نمی ماند. ابلیس 100 در 100 به خودش خوشبین بود، خوشبینی اش به خدا شد صفر. سعدی می گوید:

مرا شیخ دانای مرشد شهاب                  دو اندرز فرمود بر روی آب

یکی آن که بر نفس خوشبین مباش           دگر آنکه بر خلق بدبین نباش

هر کس به اندازه ای که بر خودش بدبین است، می تواند به همان اندازه به خدا خوشبین باشد. اگر 100 در 100 به خودت بدبین هستی، در نتیجه صد در صد به خدا خوشبینی.

عقل از بزرگترین نعمت های الهی است

آیا می توان عقل را اعظم نعمت های الهی دانست؟ و چگونه از عقل در احیای قلب استفاده کنیم؟

عقل از اعظم نعمت های الهی است. خدایا! آن کسی را که عقل دادی، چه ندادی.‏ آن کس را که عقل ندادی چه دادی. این عقل نور است. حجت باطنه است. با این حجت باطنه به حجت ظاهره می رسی. در روایت داریم: ما خلق خلقا أحب الیه من العقل استنطقه ثم قال له: أقبل فأقبل ثم قال له: أدبر فأدبر= خداوند عقل را خلق کرد و به او گفت: برو، رفت. به او گفت: بیا، آمد. بعد از آن خداوند فرمود: من از تو عزیزتر نیافریدم. علتش این است که عقل مطیع ترین چیزها به خداست. عقل مسلمان ترین مخلوقات است. خدا به جهل گفت: برو، رفت. گفت: بیا. نیامد. وقتی به ابلیس گفت: به آدم سجده کن. یعنی بیا پیش من، نیامد. برای رشد عقل باید بدانیم که: « مَن عَمِلَ بِما یَعلَمُ، عَلَّمَهُ اللّهُ ما لَم یَعلَمُ = کسی که به آنچه علم داشت عمل کرد، خداوند آنچه را نمی داند، به او می آموزند» (الفصول المختارة: ص107). هر کس به آنچه داشت، عمل کرد. آنچه را که نمی داند، خدا به او می آموزد. قدرت هم همینطور است، کسی قدرت خدا را در راهش خرج کند، خدا بر قدرتش اضافه می کند. کسی که ثروتش را در راه خدا خرج کند، خدا ثروتش را بیشتر می کند. شهرت و محبوبیت همینطور است.

چگونه خداوند بین انسان و قلب او حائل است؟

آیت الله حائری در پاسخ به این سؤال که: با توجه به آیه 24 سوره انفال « وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ = و بدانید كه خدا میان آدمى و دلش حایل مى‏ گردد» خداوند چگونه بین انسان و قلب او حائل می شود؟ توضیح دهید. فرمودند: مگر فرعون همه بچه های بنی اسرائیل را نکشت. برای این که نکند کسی پیدا شود و دودمان او را بر باد دهد. موسی را در صندوقی انداختند و آب او را جلوی پای فرعون برد. صندوق را ‏باز کردند، دیدند یک نوزاد است. فرعون گفت: باید کشته شود. زن فرعون گفت: نکشید. اینجا خدا بین فرعون و قلب فرعون حائل شد. هزینه تربیت و رشد موسی را از جیب فرعون درآورد.

و آخرین سؤال: در طول روز چه مراقبت هایی داشته باشیم که نماز شب سلب نشود؟ ایشان در پاسخ گفتند: نمازشب را از خود ندانید از خدا بدانید. نماز شب موجب عجب تان نشود. همین که فکر کنی آدم خوبی هستی، توفیق سلب می شود.