اگر «نیت» خالص نباشد، عمل مقدس هم به درد نمی خورد؛ ( بخش اول)

به عبارت دیگر، باید هم «حسن فعلی» و هم «حسن فاعلی» وجود داشته باشد. یعنی علاوه براین که لازم است در انجام یک عمل یا پدید آمدن یک صورت مقدس، «حسن فعلی» وجود داشته باشد و فعلش حسن و نیکو و کارش مقدس باشد، «حسن فاعلی» نیز باید وجود داشته باشد. یعنی فاعل هم باید حسن و خوب باشد. پس  عمل صالح را اگر فرد گنهکار انجام دهد، فایده نخواهد داشت، بلکه هم عمل باید صالح باشد وهم عامل؛  هم فعل و هم فاعل هر دو باید حسن و نیکو باشند تا رشد و کمال ایجاد شود .

از این جا به اهمیت نیت و آن روحی که عمل را انجام می دهد پی میبریم  و می فهمیم که نیت و اخلاص چقدر مهم است؛ اخلاص همه عمل است؛ یعنی بدون آن، هر مقدار عمل زیاد هم باشد، بی فایده می باشد. در یک عبارت که نقل کردیم از خواجه رحمت الله علیه که فرمود:

«عبادت، بدن را به کلیت تابع نفس خودش قرار می دهد». بعد می فرماید اگر نفس متوجه خدا باشد، آن عبادت  سبب رشد می شود و اگر تابع و اسیر شیطان باشد، آن عبادت سبب شقاوت می شود؛ بعد دلیل می آورد که «فویل للمصلین الذین ....= وای برنماز گزارانی که نمازشان را سبک می شمارند». وای بر نفسهای شما که این طورید،

پس ما در خارج، صورتهای مقدس زیادی را داریم می بینیم؛ اما پشت این نفس مقدس، چه کاری دارد انجام می دهد؟ این خیلی اهمیت دارد که بدانیم چه چیزی این صورت مقدس را استخدام کرده است؟ خیلی مهم است که ما چاپ قرآنهای بسیار زیبایی را می بینیم، اما پشت آن عوام فریبی است. احترام به رهبر و روحانیت و رعایت ادب را می بینیم، اما پشتش نفسانیات است که دارد این کار را انجام می دهد.  آیا منظور از این عمل این است که عاشق ریاست و طمعکار است و می خواهد از راه دغل بازیها به منافعی برسد؟ این که حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «النیت اساس العمل= نیت اساس عمل را تشکیل می دهد»، یعنی بدون نیت، عمل اساسی ندارد؛ در روایتی دیگرفرمود «الاعمال ثمار النیات= اعمال میوه وثمره نیتها است». یعنی نیتها هستند که عملی را انجام می دهند؛ نیتهای مختلفی هستند که اعمال مختلفی را باعث می شود و میوه عمل می شود.

رسول خدا (صل الله علیه و آله) فرمودند: «یحشر الناس علی نیاتهم= مردم در قیامت براساس نیتهایشان محشور می شوند». یعنی معلوم نیست که آیا اینها صورت مقدسی هم داشته باشند. مثلاً این طور حساب نمی کنند که این قدر حج رفتند، نماز خواندند، زکات دادند، روزه گرفتند؛ بلکه این مهم است که اعمالی که صورتاً صالح هستند و نیکو وصالح هستند با چه نیتی انجام شده است؟ آن مقدار که خالص است، برای خداست و مابقی را نمی خرند.

    حضرت صادق (علیه السلام) فرمود : مردم در قیامت براساس نیتهایشان محشور می شوند. «ولابد للعبد من خالص نیته فی کل حرکت و سکون،  لانه اذا لم یکن هذه المعنا یکون غافلا والغفرون قد وسع هم الله تعالی فقال اولئک کلانعام بل هم اضل، فقال اولئک هم الغافلون .

این حدیث تکان دهنده ای است که می فرماید: هیچ چاره ای برای بنده نیست از این که نیت خود را در هر حرکت و سکونی که انجام می دهد خالص کند؛ همۀ کارهایش قطع و وصلش، گرایش هایش، محبت ودوریش، فعالیتهایی که انجام می دهد. چاره ای ندارد جز این که نیت را خالص کند. چون می فرماید: اگرخلوص نیت حاصل نشده باشد، شخص غافل است؛ یعنی وقتی من عمل خیری را انجام می دهم، این عمل را من حواسم هست که دارم برای خدا انجام می دهم یا به دستور غیر خدا؟ اگر بدستور خدا انجام می دهم که هیچ؛ اما اگر برای غیر خداست، حتی اگر مقدس هم باشد، نشانه این است که من از خدا غافل بودم؛ اگر چه کار اسلامی هم انجام دادم؛ اما غافل بودم از خدا. حتی اگرمن خدا خدا بکنم، واقعاً به فکرخود خدا نیستم، چون وقتی که  خلوص حاصل نشده باشد، شخص غافل است.  الغافلون قد وصفهم الله تعالی= غافلان را خداوند وصف کرده و فرموده: «اولئک کالانعام بل هم اضل= غافلان مثل چارپایان هستند یا گمراه تر؛ چون ما دستور نفسمان را انجام می دهیم و این یعنی بعد الهی ما نیست، بعد حیوانی ما مطرح شده است؛ بعدحیوانی یعنی ما مثل حیوان عمل می کنیم و این که خیلی وقتها افراد برای ارضاءحیوانیت خود، متوسل به صور مقدس می شوند، خیلی زشت تر است، اینها عوامفریبی می کنند، این بدتر است. «و قال اولئک هم الغافلون= خداوند فرمود اینها غافل هستند». اگر بخواهیم به صورت دیگر ی توصیف کنیم، ما حرکتی داریم به سمت اخرت که مثل حرکت جنین است که از رحم مادر به سوی دنیا می آید. در حرکت به سمت آخرت باید مثل جنین، استعداد یک حیات دیگر و یک دنیای ویژه ای را تهیه کنیم. ما باید برای زیست در ابدیت و آخرت روحمان را آماده کنیم .

آخرت هم یا جهنم است و یا بهشت؛ آنچه که باعث می شود به بهشت برویم، این است که عمل ما خالص باشد؛ اما آنچه که مارا به جهنم  می کشاند، ریا کاری و غفلت های ماست .

فقط عملی که خالص برای خداست موجب ایجاد استعدادی می شود که ما برای ابدیت خودمان نیاز داریم. آن چه که انسان می طلبد برای بهشت و بالاتر از بهشت، عمل و نیت خالص است.

«صور مقدس» خیلی ها را گول می زند؛ یعنی به جای این که بیشتر دقت در نیت کنند، دقت در کمیت عمل می کنند؛ میگویند ما چقدر عمل صالح انجام دادیم؛ اما غافلند از نبود اخلاص؛ باید دقت در میزان اخلاص کنیم.

معصوم (علیه السلام) می فرماید: «یک مقدار کمی از اخلاص، بنده را نجات می دهد.»

به حضرت علی (علیه السلام) عرض کردند: «شما چرا این قدر حریص در عمل هستید؟ فرمود: چون نمی دانم اعمالم مقبول خداوند هست یا نه، پس اعمال متعدد انجام می دهم تا یکی از این ها را که با اخلاص انجام داده ام، کمکم کند».

در روایت دیگر داریم که «اگر یکی از اعمال حسنه مقبول شود، وضع انسان چنان خوب می شود که خدا در صدد تشکر بر می آید»؛ خدا هم اگر بخواهد تشکرکند، خیلی تشکر می کند، یعنی تشکرش برای انسان خیلی زیاد و گران و باارزش است. البته مومن منتظر تشکر خدا نباید باشد؛ زیرا همین که ما توفیق پیدا کردیم که یک عمل خالص را انجام بدهیم، توفیقش را خدا داده است .

خطر عمل بی اخلاص، این است که در تولد بعدی، بیمار متولد می شویم

عملی که با اخلاص انجام نشود، نه تنها باعث تهیه استعداد نمی شود، بلکه انسان را بیمار کرده و موجب تولد بیمار نیز می کند؛ تولد بیمار به آخرت، یعنی به جای این که با خودش قلب سلیم و سالم به آن دنیا ببرد، قلب بیمار برده است. «یوم لا ینفع مال و لا بنون الّا من اتی الله بقلب سلیم= در آن روز مال و فرزند هیچ نفعی به انسان نمی رساند، وتنها قلب سلیم است که به درد می خورد». این است که نیت خالص، سلامت می آورد و کسی که نیت خالص ندارد، سلامتی ندارد .

وقتی که ما عملی را برای غیر خدا انجام می دهیم، درحقیقت قلب خود را بیمار می کنیم؛ این یعنی موثر دانستن غیر خدا؛ این یعنی منشاء اثر دانستن و شریک دانستن غیر خدا درامور.

رسول خدا (صل الله علیه و آله) می فرمایند: «لیس الصلاة قیامک؛ انمّا الصلاة اخلاصک، و ان ترید بها وجه الله= نماز به قیام وقعود نیست؛ به درستی که نماز این است که بوسیله آن، وجه الله را طلب کنی». «طلب وجه خدا» یعنی این که از خدا بخواهی تا به تو توجه کند و به خاطر توجه خدا، عملی را انجام دهی.

برگرفته از سلسله جلسات معرفت نفس