اهمیت استمرار در عمل

به گزارش منتظران منجی «عج»، در دومین جلسه از بحث «جایگاه عمل در سلوک انسانی» مورخ ۹۱/۷/25، استاد محمد شجاعی به ادامه بحث پرداختند که شرح آن در زیر می آید:

عرض کردیم که امیرالمؤمنین (علیه السلام) می ­فرمایند: « مَنْ یَعْملْ یَزْدَدْ قُوَّهً، ومَنْ یُقَصِّرْ فی العَمَلِ یَزْدَدْ فُتْرَه؛ هر کس عمل کند قدرتش افزایش یافته و هر کس کوتاهی کند تنبلی­ اش بیشتر می ­شود».

عمل یعنی کار و فعالیت برای ارتقاء کیفیت. در عمل که می­ گوییم یا نیت می ­کنیم: «قربه الی الله» یعنی نزدیک شدن و شبیه شدن به حق تعالی. این مسئله از مقوله­ ی دانایی و علم نیست؛ بلکه از مقوله­ ی دارایی یعنی توانایی است. یعنی شاگردی شبیه استاد است که بتواند کارهای استاد را مانند او انجام دهد. وقتی نماز را به نیت قربت می­ خوانیم می­ خواهیم قدرت و توانایی بدست آوریم.

روایات هم در باره­ ی نماز سخن از قدرت و توانایی دارد. نماز باید انسان را از فحشاء و منکر بازداشته و به خدا نزدیک کند. نمازهای ما اثرگذار نیست. چون ما برای رفع تکلیف می­ خوانیم. ما دعاها را هم می­ خوانیم در صورتی که دعا خواندن نیست؛ بلکه خواستن است. اگر حقیقتاً نماز را برای قربت بخوانیم قدرتمند می­ شویم. کسی که اقدام به رانندگی می­ کند هر روز مهارتش از روز پیش بیشتر می­ گردد و در واقع قدرتش افزایش می­ یابد. اگر این رمز را در نظر بگیریم نمازمان را هر جایی نمی ­خوانیم، هر زمانی و هر گونه ­ای (باری به هر جهت) نمی ­خوانیم.

متأسفانه اکثر ما سر نماز فکرمان همه جا می­ رود و وقتی از نماز خارج می ­شویم یادمان می ­آید که در حال نماز بودیم. در هر عملی باید متناسب با آن عمل قدرت ایجاد شده ­باشد. بعضی­ ها حتی هر چه بیشتر نماز می خوانند دورتر هم می ­شوند. برای اینکه عملشان ظاهری بوده و خاصیت لازم را نداشته­ است و در واقع مصداق قسمت دوم حدیث است: «ومَنْ یُقَصِّرْ فی العَمَلِ یَزْدَدْ فُتْرَه» مانند کسی بود که در عمل کوتاهی کرده ­است. برای همین است که در اسلام عمل با قید «صالح» ارزش دارد نه عمل مطلق. عمل صالح یعنی عملی که صلاحیت دارد. مهندسی پل ساخته ­بود ولی استحکام لازم را نداشت. لذا برای استفاده صلاحیت نداشت و ریزش کرد و منجر به کشته شدن شش نفر شد. در عمل صالح حتماً «شدنی» صورت می ­گیرد. بعضی معلم ­ها و مربی ­ها درس می­ دهند ولی باعث نفرت دانش ­آموز و مربی می­ گردند. در اینجا عمل یعنی تدریس انجام شده ولی صلاحیت­ دار نیست ولی مربیانی هستند که افراد را به علم و همچنین علوم دینی در نتیجه به دین علاقمند می ­کنند.

ما در کودکی با روحانیونی برخورد داشتیم که رفتار و منش ایشان در ما رغبت طلبگی ایجاد کرد. چه بسا والدینی که با رفتارشان سبب دلزدگی فرزندان در امور دینی می ­گردند. بنابراین عملی باعث قوت و قدرت می­ گردد که صالح باشد. اگر نماز معراج است باید در انسان اثرگذار باشد. در غیر این صورت نماز صالحی نبوده ­است. طلبه ­ای که اهل عمل نیست ممکن است از لحاظ علمی بسیار هم قوی باشد ولی از قدرت معنوی و اخلاقی بهره ­ای ندارد. نماز اکثر افراد صلاحیت ندارد و در روایت آمده که ما مرتکبین گناهان کبیره را شفاعت می­ کنیم ولی کسانی که نماز را سبک می شمارند از شفاعت نصیبی ندارند. کسی که هر وقت دلش می­ خواهد نمازش را خوانده و نسبت به اذان که خدا انسان را می­ خواند بی ­تفاوت است بسیار بی­ ادب است. و در عین حال گاهی اقتضائات مختلفی است که لازم است شخص نمازش را به تأخیر اندازد و سر وقت خواندن نوعی از سر باز کردن است.

ممکن است شخص خسته، بی ­حوصله یا بی ­حال است و یا اولویت‌هایی سر راه او هستند باید شرایط نماز با حضور قلب را فراهم کرده و سپس نماز بخواند. البته نماز هم باید به انسان قدرت، شادی و نشاط داده و باعث شناختن ماهیت دنیا و از بین رفتن دلبستگی ­هایش شود.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) می ­فرمایند: «مَن بَكى عَلَى الدُّنیا دَخَلَ النّارَ؛ هر كه براى دنیا بگرید، وارد آتش مى شود». چنین شخصی را دنیا می­ تواند عصبانی و بداخلاق کند و در واقع خودش را به آتش کشیده ­است. نماز با محتوای، ملاقات با آسمان بوده و نمی ­گذارد که ما برای دنیا متأثر شویم. بنابراین نمازی مورد نظر است که هم اول وقت باشد و هم با کیفیت.

اگر فاصله انداختن بین دو نماز مثلاً مغرب و عشا، در کیفیت مؤثر است اگر جماعت نیست حتماً این کار را انجام دهیم. زیارت باید با معرفت باشد و زیارت‌های مکرر بدون معرفت چندان اثری ندارد.

ممکن است کسی پنج بار چله بگیرد تا بالاخره به نتیجه برسد. مرحوم کشمیری (رضوان الله علیه) به شاگردش ذکری داده­ بودند و وقتی شاگرد برای تخفیفش به ایشان مراجعه کرده ­بود همچنان تأکید بر تعداد داشتند که مرحوم مجتهدی (رضوان الله علیه) در آنجا حضور داشتند و گفتند که یک «یاعلی» بس است دیگر. خود ایشان همه ­ی کارهایشان با یک بار «یاعلی» راه می­ افتاده­ است. البته گفتن ایشان با توجه به تمرین‌ها و مداومت‌هایی که داشته ­اند بوده و قدرت لازم را کسب کرده­ اند.

حدیث مورد بحث این بود: « العَمَلَ العَمَلَ، ثُمَّ النِّهایَةَ النِّهایَهَ، والاستِقامَهَ الاستِقامَةَ...» در استقامت و استمرار است که اتفاق‌های مهم روی می­ دهد تا آنجا که خود انسان هم نمی­ تواند تصور کند. اما کسی که در عمل کوتاهی می­ کند سستی­ اش بیشتر می­ شود. کسی که بعد از عمری عبادت تازه به اینجا رسیده که نماز، حجاب و روزه و ... به چه دردی می ­خورد از اول درست وارد نشده ­است. کسی که کمال و قدرت پیدا کرده امکان ندارد آن کار را رها کند.

علی (علیه السلام) می­ فرمایند که اگر کاری را شروع کردید حداقل یک سال ادامه بدهید. اگر انسان همین حداقل را نمی ­تواند استقامت کند اصلاً شروع نکند. چه بسیار کارهایی که افراد شروع کرده و نیمه تمام رها می­ کنند. همین الان ما با خودمان عهد کنیم که چهل روز تمرکز در نماز داشته باشیم. خدا از این پنج وعده نماز در روز خواندن منظوری داشته و از اینکه یک ماه روزه بگیریم هدفی مورد نظرش بوده که رمزهای آن‌ها در خودشناسی معلوم می­ شود. برزخ لوازم زندگی خاص خود را می­ خواهد که باید در دنیا کسب گردد، چنانچه که جنین لوازم مربوط به دنیا را باید از رحم با خود بیاورد که فرشتگان الهی ظرف مدت نه ماه این تجهیزات را برای جنین تدارک دیده ­اند. از آنجا که نگاه ما عادی است عظمت اعضاء و جوارح انسان را درک نمی­ کنیم. از یک اسپرم و تخمک خداوند چه موجود شگفت ­انگیزی خلق می­ کند که می­ تواند تا «ولیّ اللهی» برود. تفکر در خلقت از یک عمر نماز شب خواندن بالاتر است. با همین تفکر است که انسان باطن عباداتش را در می ­یابد.

زیبایی عمل یعنی کیفیت آن و بسیار هم مهم است. اگر یک زن دست شوهرداری کرده و رفتارش را با خانواده­ ی همسر بلد باشد و مراحل بارداری و شیردهی را به طور شایسته سپری کند. «ولی الله» می ­شود. اگر کسی با خانواده­ اش درست رفتار کند و حق آن‌ها را ادا کند نزد خدا خیلی شرافت دارد. با همین ارتباطات است که انسان رشد و کمال یافته و به خدا تقرب می­ جوید. خانمی مثل آسیه از شوهری مانند فرعون استفاده کرده و به خدا می­ رسد؛ یعنی از دشمن خدا به خدا رسیدن. اطرافیان ما که در حد فرعون نیستند شیعه و محب اهل بیتند و ما چه قدر کم همت هستیم که نمی ­توانیم استفاده کنیم، بلکه با کوچکترین مشکلی کینه و کدورت در دل‌مان ایجاد می­ شود.

ما خیلی راحت دچار کینه و عصبانیت و ... شده و زحمات بزرگان از جمله پدر و مادر را نادیده می­ گیریم. با کوچکترین مشکلی از همسرمان که شریک زندگی­مان است متنفر می­ شویم. اکثراً به کیفیت عمل اهمیت نمی­ دهند که تا این حد ناموفقند. انسان باید سعی کند پدر و مادر با کیفیت باشد. پدر با کیفیت باید تأمین مادی، عاطفی و معنوی خانواده را عهده ­دار شده و درست عمل کند. (مراجعه شود به مهارت های زندگی) انسان حق ندارد وارد کاری شود که نمی­ تواند در آن کار نقشش را درست ایفا کند.

خدا خیلی به ما راحت گرفته، هر کس در هر موقعیتی که قرار دارد وظیفه ­اش را درست انجام دهد. همنشین و هم درجه ­ی موسی (علیه السلام) کسی است که مادرش را به نحو احسن پرستاری و نگهداری می­ کرد. بزرگی­ های ما اجازه نمی­ دهد که ما وظیفه ­مان را درست انجام دهیم.

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می ­فرمایند که هر کس منتظر واقعی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد با من و هم درجه­ ی من در بهشت خواهد بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به ابوذر فرمود که در بین اصحاب من بهترین کیست؟ و نیز پرسیدند که بدترین چه کسی است؟ ابوذر دو نفر را مشخص کرد. و حضرت فرمودند که این را که گفتی بدترین است در واقع بهترین شخص است. پس ما اینقدر دیگران را دست کم نگیریم. معلوم نیست راننده ­ی اتومبیلی که ما سوار آن هستیم و ترانه­ های مبتذل هم گذاشته از ما بالاتر نباشد شاید کارهایی انجام داده که نزد خدا از ما بیشتر آبرو داشته ­باشد.

گاهی یک معتاد که الان گرفتار این معضل است از خیلی ­ها بالاتر و بهتر است و ما نمی­ دانیم. کمالات اول هستند که ما را بدبخت کرده و باعث حمله ­ی سمت راست شیطان به ما شده ­است. واقعاً معلوم نیست شاید در خانواده­ ی پادشاه ظالمی کسی باشد که ولی­ خدا باشد. من حتی در بین ساواک و ارتش و شهربانی شاه افراد بزرگی را سراغ داشتم. آن‌ها عمل با کیفیت داشته­ اند. مهم کمیت کار نیست، ما دو کار را بپذیریم ولی با کیفیت مطلوب انجام دهیم. جوجه برای خروج از تخم یک جا را دائماً نوک می ­زند تا بالاخره تخم شکسته و خارج می­ شود و انرژی ­اش را با نوک زدن به جاهای مختلف هدر نمی ­دهد. لذا باید سعی کنیم رذایل را از خودمان دور کنیم و موقعیت‌های اجتماعی باعث تکبر ما نشوند تا آنجا که نتوانیم دیگران را تحمل کنیم.

مطالب بیشتر:

پای درس استاد

مجموعه سخنرانی های استاد محمد شجاعی

مجموعه کتابهای استاد محمد شجاعی