انفاق و صدقه، راهی برای ثروتمند شدن

خداوند در آیه 261 سوره بقره می‌­فرماید: «مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّة أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ وَ اللّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللّهُ واسِعٌ عَلیمٌ= مثل کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى کنند، همانند بذرى است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه، یک صد دانه باشد و خداوند آن را براى هر کس بخواهد (و شایستگى داشته باشد)، دو یا چند برابر مى کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) واسع، و (به همه چیز) داناست».

این آیه به زیبایی بیان می­‌کند که اگر کسی انفاق کند، خداوند تا ۷۰۰ برابر مال او را رشد می دهد. البته اعدادی که قرآن می آورد، به معنی کثرت است و می خواهد بگوید که مالی که در راه خدا انفاق می شود، صدها برابر رشد و نمو دارد و ارزش دارد و این رشد و نمو هم در دنیاست و هم در ابدیت و آخرت.

علت این که خداوند تبارک و تعالی این کار را انجام می دهد، این است که ما در جهاد مالی بتوانیم بر وسوسه های شیطان غلبه کنیم تا بتوانیم انفاق کنیم. یعنی خدا به کمک ما می آید. همانطور که ما شیطانی داریم که ما را وسوسه می­‌کند، فرشته هایی هم هستند که به کمک مؤمن می‌­آیند و خدا این را می خواهد به ما بفهماند که ما نباید یک موقعی نعوذبالله از کم شدن مال بترسیم و فکر کنیم که روزی ما در دست خودمان است. درست است که خودمان می­‌توانیم با عقل و ذهن و هوشمان روزی را به دست بیاوریم­، اما قادر به نگهداری آن نیستیم. اگر بفهمیم که «لا مؤثر فی الوجود الا الله= هیچ موثری جز خدا در عالم وجود نیست»، آن وقت متوجه می­‌شویم تکیه کردن و اعتماد به خدا چقدر قشنگ و شیرین و جذاب است. بنابراین، در انفاق باید به خدا توکل کرد و برای از دست دادن مال نترسیم.

«انفاق» مصداق توکل به خداست

توکل یعنی انسان قبول کند که یک وجودی بالای سر من هست که هیچ وقت مرا لنگ نمی­‌گذارد. او همراه من است­ و همه کاری برای من خواهد کرد.

موسی علیه السلام وقتی تنها بود فرمود: « إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ= همراه من پروردگارم هست و مرا هدایت می کند»¹. این معیت را اگر انسان درک کند، خدا را وکیل کارهایش می کند و بر خدا توکل می کند.

در انفاق باید بدانیم که خدا محتاج نیست. «وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ²=خزاین آسمان و زمین مال خداست». انسان متوکل می‌فهمد که خزانه‌ی همه چیز در دست خداست. بعد می‌فهمد که اگر به ما گفتند مال بدهید، برای این است که ما شبیه خدا بشویم. چون ما آن موقعی که از پیش خدا آمدیم، از خدا فقط یک نفخه داشتیم. آن هم به طور بالقوه‌­ی محض. حالا باید در اینجا شبیه خدا بشویم. اگر کسی بخواهد شبیه خدا بشود باید به خدا تقرب پیدا کند. تقرب در چیست؟ در شباهت و سنخیت است. اگر این موجود بخواهد شبیه خدا بشود، باید مثل خدا صفات خدایی را پیدا کند و یاد بگیرد که رزاق باشد؛ یاد بگیرد که جواد و کریم باشد؛ یاد بگیرد که دیگران را بر خودش ترجیح بدهد و خیلی چیزهای دیگر.

اگر زمینه­‌ی جهاد مالی وجود نداشته باشد، من هیچ وقت نمی توانم انسان حقیقی بشوم و شبیه خدا بشوم. پس باید بدانیم که تنگناهای دنیا برای این است که من شبیه خدا بشوم. بدون ورود به تنگناها در جای دیگری من می توانم انسانی بشوم که شبیه خداست؛ غیر از دنیا که محدود است و فقر و زحمت و سختی و گرفتاری و بلا در آن هست، در جای دیگری فرصت شدن را ندارم. یعنی امکان ندارد جای دیگری وجود داشته باشد که انسان بتواند در آن شبیه خدا بشود. یعنی اگر از این دنیا وارد برزخ شویم، دیگر نمی توانیم کاری برای رشد خود بکنیم. تنها جائی که امکان دارد یک نفر شبیه خدا بشود و به مقام محمود برسد و تقرب به حق تعالی و معصوم پیدا کند دنیاست.

انفاق لازمه نظام هستی است

بنابراین اصلا لازمه‌­ی نظام خلقت این است که افراد نیازمند وجود داشته باشند و زمینه‌­های مقدس زیادی باشند که ما بتوانیم خودمان را شبیه به آنها کنیم؛ بتوانیم از خودمان بِکَنیم­؛ بتوانیم  اعتماد کردن به خدا را یاد بگیریم،  نه اعتماد به جیبمان را.

معصوم علیه السلام می فرماید: شما باید به یک جایی برسید که به آنچه در دست خداست، بیشتر اعتماد داشته باشید تا به آنچه در دست شماست. این یک قاعده است که قرار است ما با از خود کندن، تربیت بشویم. برای همین هم خداوند تبارک و تعالی می‌داند که نوع انسان به همسر، فرزند، مال و چیزهای دیگر چقدر وابسته است. برای همین همیشه صحنه هایی را ایجاد می­‌کند که انسان فرصت داشته باشد تا از این وابستگی ها و علقه ها برای خدا بدهد. از این رو خدا در شرایط اساسی هدایت، انفاق را ذکر می‌کند و می‌فرماید: « وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ³ = از آن چه روزی آنها کردیم انفاق می‌کنند». یعنی امکان ندارد کسی بدون آن که از آنچه خدا روزیش کرده انفاق نکند و هدایت بشود. بعد هم می فرماید: «أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ⁴ = انفاق کنندگان بر هدایتی از جانب خدا هستند».

بنابراین، اگر کسی می خواهد مشمول این هدایت ویژه الهی بشود، حتما باید این چند شرط را داشته باشد: الم ﴿﴾ ذَلِکَ الْکِتَابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِلْمُتَّقِینَ= این کتاب بدون این که شکی در آن باشد، متقین را هدایت می‌کند» ﴿﴾ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ= متقین کسانی هستند که ایمان به غیب دارند و از آن چه روزیشان کردیم انفاق می کنند». ﴿﴾ 

نتیجه این که برای هدایت یافتن، باید از هر چه روزیت شده در راه خدا انفاق کنی. از سلامتی بدنی، آبرو، عزت، هنر، ذهن، قلم و هر چیز دیگر ی که خدا روزیت کرده باید در راه خدا بدهی. برای همین امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «لِكُلِّ شَیْ‏ءٍ زَكَاةٌ وَ زَكَاةُ الْعَقْلِ احْتِمَالُ الْجُهَّال⁵ ‏= برای هر چیزی زکاتیست و زكات عقل تحمّل نادانان است». هر چیزی که خدا به انسان می دهد، زکاتی دارد و باید زکاتش را بدهی.

شادی و نشاط معنوی، از آثار انفاق

از آثار انفاق، شادی بخشی است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: جهاد غم های شما را می­‌برد و برای شما شادی می‌­آورد.

«الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ ثُمَّ لاَ یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواُ مَنّاً وَلاَ أَذًى لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ⁶= کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند و سپس با منت و اذیت انفاقشان را دنبال نمی کنند، اجرشان نزد خدایشان است و خوف و حزنی هم ندارند».

این رمز بزرگی است که بفهمیم چگونه مؤمن شاد و آرام می­‌شود. این که وقتی مالش را در راه خدا انفاق می­‌کند، و نه تنها منت نمی‌­گذارد، بلکه شکر می­‌کند که خداوند این لطف را در حقش کرده و به او این اجازه و این توان را داده که انفاق بکند. پس هیچ کس نباید بر سر کسی منت بگذارد و به خاطر انفاقی که کرده است دیگران را اذیت کند و طلبکار باشد. برای همین می­‌گویند شما باید از فقیر تشکر کنید که صدقه و انفاق را از شما قبول کرده، چرا؟ چون تو به رشد می رسی. به چند تا رشد می رسی؟ به دو نوع رشد. رشد مادی و رشد معنوی. یعنی این بچه است که می آید و پستان مادرش را می‌مکد تا این شیر تولید می شود. این ما هستیم که به چشمه کمک می­‌کنیم تا چشمه رویش بکند و از آن آب بجوشد. اگر از آن آب بر نداریم، خشک می‌شود. این فقیر است که ما را به مقام محمود می‌رساند. این زمینه‌هایی که خداوند ایجاد می‌کند، برای این است که ما را به مقام محمود برساند. این جهاد مالی است که خدا صحنه اش را برای ما ایجاد می کند و ما را در معرض آن قرار می­‌دهد تا ما ببینیم آیا می توانیم شبیه خدا بشویم یا نه؛ آیا می توانیم انفاق کنیم یا نه.

یکی از سختی های دوران امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همین است که الان دوران شکوفائی شماست، دوران امام زمان (علیه‌السلام) همه ناراحت هستند از این که چرا کسی نیست که به او کمک کنند. چون فقیری وجود ندارد. هیچ فقیری هیچ جای عالم وجود ندارد که انسان بگوید من به او کمکی بکنم. همه ثروتمند هستند. پس ما الان نباید منت بگذاریم و دیگران را نباید به خاطر این کارمان اذیت کنیم. جهاد مالی باید بکنیم و از خدا تشکر کنیم که این توفیق را به ما داد.

می فرماید:« لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ= اجرشان نزد خدا است». هم اجر مادی به آنان می­‌دهد و هم برای آخرتشان ذخیره می‌کند. اثر دیگری هم که دارد این است که شما به میزانی که از هر چیزی انفاق می کنید­، شاد می شوید. یا دو ساعت می‌روی برای امام زمان کاری می‌­کنی؛ یک جا می روی در بسیج، توی یک هیئت بروی در توزیع غذا کمک کنی، کفش جفت کنی، چای بدهی.

بعد از این انفاقها ببینید شاد تر می شوید یا نه. اطمینان قلبتان بیشتر می شود یا نه. استواری ایمانتان تثبیت می شود یا نه. شخصیت شما قوام بیشتر پیدا می‌کند یا نه. ولی تا وقتی که این شجاعت را پیدا نکنی و از خودت، وقتت، کارت، پولت و امکاناتت خرج نکنی برای خدا، هرگز به آن قدرت و رشد نمی رسی.

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: ما هر وقت از نظر مالی گرفتار می‌شویم برای رفع گرفتاری مالی‌مان هر چه داریم صدقه می‌دهیم. نه صدقه‌ی کوچک، بلکه صدقه بزرگ. مثلا فرض کنید من یک گرفتاری دارم، خدا می‌گوید اعتمادکن به من. تو اعتماد کن و قبول کن که یک کس دیگر هم هست که عرضه دارد تو را بگرداند. تو می‌توانی به او تکیه کنی. حضرت داستان تعریف می‌کنند و می‌فرمایند: من یکبار خیلی گرفتار بودم و به من فشار مالی آمد، خادمم را صدا کردم گفتم ما چقدر پول داریم؟ گفت این قدر، مقدار کمی از آن را نگه داشتیم و اصل کاری را رد کردیم و صدقه دادیم رفت. بعد فرمود خداوند ده برابر آن را تا هفته‌ی بعد به من برگرداند. امتحان کنید، از انفاق های کوچک شروع کنید.

انواع انفاق، انفاق علنی و پنهانی

 دو جور انفاق داریم. یکی انفاق علنی که همه ببینند و تشویق بشوند و دیگری انفاق پنهانی که فواید زیادی دارد.

نیت در انفاق باید برای رضای خدا باشد، نه برای ریاکاری. می‌فرماید آنهایی که اموالشان را به خاطر ریا می دهند، هیچ فایده ای برایشان ندارد.

انفاق علنی برای این است که دیگران هم تشویق به انفاق کردن شوند و ببینند کسی که دارد انفاق می کند، وضع مالیش خراب نشده است.

از فواید انفاق پنهانی این است که در آن، امکان هیچ گونه ریایی نیست. پس مقداری هم از اموال خودتان را بطور مخفی بدهید.

هر وقت که این فکر به سراغ انسان بیاید که الان گرفتارم و نمی‌توانم انفاق و بخشش کنم، راهش بسته می شود و می بیند کارهایش گره خورد. چون به خودش تکیه می‌کند، می‌افتد به دو دوتا چهارتا کردن و امیدش به خودش، درآمدش و جیبش می‌شود. دیگر خدا را حذف می‌کند. اما نمی‌داند که "وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ‌=خدا بهترین روزی رسان است". خدا می‌گوید حالا که از من بریدی، به خودت واگذارت می‌کنم. برو ببین چه کار می‌کنی. به همین دلیل یکی از صفات خوب مؤمن «الانفاق عند الاخطار» است. یعنی وقتی خودش تنگدست است، باز هم به دیگران کمک می کند. اگر موقعی که همه چیز داری، انفاق کنی که مهم نیست. بله، خوب است و ثواب هم دارد و به همین میزان هم برکت می آورد. اما این که خودت بتوانی بکَنی از خودت و هنگامی که گرفتار هستی بکَنی، این خیلی مهم است. می‌گوید شما تکیه کنید به من، اعتماد کنید به من، تا ساخته بشوید. شما یاد بگیرید تا مثل خود من بشوید.

خدا به آنهایی که بچه هایشان را از ترس فقر می‌کشتند فرمود: «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ = بچه هایتان را به خاطر ترس از فقر نکشید. «نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاكُمْ= ما شما و بچه ها را روزی می دهیم». اول می‌گوید شما که خیالتان راحت باشد و بعد می فرماید بچه ها را هم روزی می دهیم. ماییم که شما و آنها را روزی می دهیم. حقا که کشتن آنها گناهی است بزرگ»⁷.

ترس از انفاق باعث بسته شدن درهای رحمت می شود

هر وقت که ما می‌ترسیم و به خاطر ترس، از انفاق خودداری می‌کنیم، از بذل و بخشش و از دست و دلبازی و از کمک کردن به دیگران دست بر می‌داریم. آنجا شکست می خوریم و ضرر می‌کنیم.

الان ما چقدر مسلمان مؤمن داریم که خمس نمی‌­دهند. به خاطر این که می ترسند مالشان کم شود، سال خمسی ندارند، اصلا سال خمسی ندارند و نمی دانند سال خمسی چه هست. اینها فکر می کنند اگر خمس مالشان را حساب کنند و بخواهند بپردازند، مالش کم می‌شود. در حالی که خمس دادن، چند برابر برکت برای شما می‌آورد. فقط تو جرأت کن از این چشمه آب بردار­، ببین آب از زیرش چطور بیرون می آید. اعتماد کن به خدا، خدا که محتاج به تو نیست. خدا این شرایط را گذاشته که تو تربیت بشوی، مثل خودش جواد، کریم، رزاق و ....بشوی. اما وقتی تو اصلا نمی­‌خواهی به خدا شباهت پیدا کنی و خودت و جیبت  و دنیا و ماده را می‌بینی، پس راه آسمان به رویت بسته می‌شود. می خواهی به پدر و مادرت کمک کنی، می ترسی، می خواهی به خانواده ات کمک کنی می ترسی، می خواهی برای زن و بچه خرج کنی می ترسی و این باعث می شود وضع مالیت هم روز به روز خراب تر بشود و بیشتر گرفتار بشوی.

خیلی مژده ی عجیبی است که فرمود ۷۰۰ برابر رویش، دنیا و آخرت. ولی ما واقعا به خدا اعتماد داریم؟ اعتماد داریم که مثلا آقا ما در جهاد مالی شرکت می کنیم و خدا از جای دیگر به ما روزی می دهد؟ می فرماید: «وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ = از جایی که اصلا فکرش را نمی کند، او را روزی می دهد.»

برای مطالعه سایر جلساتِ انفاق و صدقه کلیک کنید.

پینوشت:

1. شعراء/ 62.

2.منافقون/ 7.

3. بقره/ 3.

4. بقره/ 5.

5. تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص 56 ، ح 527.

6. بقره/ 262.

7. اسراء /31.