انسان شناسی جلسه 24

دو قاعده از قواعد مهم انسان‌شناسی یکی «الظاهر عنوان الباطن» و «کل نفس بما کسبت رهینه» می‌باشد و اگر بخواهیم درکی از قاعده دوم داشته باشیم باید به این آیه توجه کنیم: «فمن یعمل مثقال ذره خیراً یره»
ما اساساً در طبیعت هیچ چیز خنثی نداریم. همه اشیاء و امور مادی مخیل، موهوم، معقول، احساسات، گرایش‌ها و عقاید، عادت‌ها و اخلاق همه باردار و اثرگذار هستند و هرکدام آثار خاص خودش را می‌گذارد.
همه ما سر سفره گذشته خودمان نشسته‌ایم. هرچه که هستیم محصول گذشته خودمان هستیم. در گذشته ما چهار چیز اتفاق افتاده و آن معجون چهار چیز شدیم مایی که الآن اینجا نشسته‌ایم. انتخاب‌های ما، ارتباطات ما، رفتارها و افکار ما باردار هستند و هیچ‌کدام خنثی نیستند. این مجموعه ما را در گرو می‌برد بی‌تأثیر نیست.
شما هر رفتاری کنید با این‌که رفتار خروجی است اما نفس به تناسب رفتار یک ملکه‌ای، حالتی یا خُلقی را کسب می‌کند. پس رفتار، انسان را در گرو نگه می‌دارد. خروجی توست اما یک دارایی مثبت یا منفی در انسان ایجاد می‌کند. «بما کسبت رهینه» یعنی «بما فعلت رهینه» شما هرکاری بکنید در گرو آن رفتارت هستی. افکار هم همین‌طور است. افکار انسان بسته به این‌که مبتنی است بر محسوسات، مخیلات، موهومات، معقولات و بالاتر از آن، امور بدیهی و عقاید و خواب‌ها و... این‌ها همه ما را در گرو نگه می‌دارند.
قرآن خطاب می‌کند به مؤمنین؛ «یا ایها الذین آمنوا» بشر، انسان «یا ایها الانسان إن تستطیعوا أن تنفذوا فی أقطار السموات والارض فانفذوا لا تنفذون إلا بسلطان»؛ اگر می‌توانید در اقطار آسمان و زمین بروید نفوذ کنید اما نمی‌توانید مگر با سلطه و قدرت.
ما هرکه هستیم گروگان و حبس شده گذشته خودمان هستیم. به راحتی هم نمی‌توانیم از آن فرار کنیم. برای فرار باید زحمت بکشی و سرمایه‌گذاری کنی با اکتساب و قوه‌ای بیش از آن‌چه که داری بتوانی غلبه کنی. مثل فکر بد، نگاه آلوده، سوءظن، بداخلاقی و... هر جهنمی که هست باید با قدرت بر آن غلبه کنید. باید نیرو جذب کنید و این را خاموش کنی و الا در گرو خواهی بود و کاری هم از دستت برنمی‌آید.
هیچ حرکتی از حرکات نفس نیست که در انسان تأثیر نگذارد و هرچه انسان کسب و جذب و انتخاب کند همان انسان را انتخاب کرده و گرفتار می‌کند مثلاً اگر رنگی را انتخاب کردید، آن رنگ تو را انتخاب کرده است، چه در خوردن و چه در پوشیدن و... و تو در گرو آن هستی؛ «حاق بهم ما کانوا یکسبون»
اگر بدن مواد مضر جذب کند چون ساختار بدن، طوری طراحی شده که معصوم است، آن‌چه را که جذب می‌کند، تفسیر و ترجمه‌اش می‌کند و در مقابل اضافات عکس‌العمل نشان می‌دهد. پس ما اصلاً کسب غیرمؤثر نداریم چه در جنبه‌های مادی و چه معنوی.
هرکدام از خوراکی‌ها رنگ خاص خود را دارند و متنوع آفریده شده‌اند، پس نوع اثرگذاریشان هم خاص است یعنی مال بیماری‌های خاص است.
میرزا اسماعیل دولابی;فرمودند: من خیلی سال است دست از سر خدا برداشته‌ام، خدا دست از سرم برنمی‌دارد.
آن‌چه که جذب می‌شود تمام انرژی و درون خودش را در درون انسان آزاد می‌کند و انسانی که خوراک آلوده خورده نمی‌تواند بالا بیاید چرا که مکتسبات نفسش را در گرو نگه می‌دارد و اثر خودش را می‌گذارد. حتی این مکتسبات مانع از این می‌شود که آن سختی که از دل پیامبر و آیات قرآن و احادیث و... برمی‌آید بر دل بنشیند و تأثیر بگذارد و متحول می‌شویم و به شادی و آرامش برسیم. «یُدعون الی السجود و هم سالمون»؛ قیامت هم خدا به آن‌ها فرصت بدهد، نمی‌کنند.
امام راحل;به روحانیونی که توانستند بروند جبهه فرمودند: این‌ها عِقال از پای علم باز کردند. یعنی آن‌ها علمشان گرفتارشان نکرده بود. تصمیم‌ها خیلی مهم است. انسان قدرت دارد به همه مکتسباتش غلبه کند. پس باید با تکیه به خدا و فطرت و آخرت و باورهایش و به مکتسبات منفی‌اش زور بگوید و غلبه کند و آن را فریب دهد تا دست از سرش بردارند. این‌که امام امت  ره فرمودند: انسان بدون تلقین به هیچ‌جا نمی‌رسد یعنی همین. این‌که می‌گویند نفستان را در عبادت فریب دهید برای همین است. اگر کسی بلد نباشد خودش را فریب دهد مکتسباتش نمی‌گذارد به‌طور طبیعی حرکت کند و گرفتارش می‌کند و کسالت به سراغش می‌آید و اگر عادی نگاه کنی این افکار و اوهام، انسان را تا ته جهنم می‌برد.
«یهدیک الی الرشاد و یهدیک الی اصلاح المعاد»؛ فکر تو را به رشد و رشاد هدایت می‌کند و به تو قدرت و آمادگی می‌دهد تا آخرتت را به خطر نیاندازی و اصلاح کنی.
انسان در مورد همه جوانب و ابعاد کار فکر کند بعد تصمیم بگیرد. حضرت سیدالشهداء7چه در حیات و چه سر بریده‌اش خطاب به یزد به همین چیزها استناد می‌کند؛ «ثم کان عاقبه الذین أساءالسوءآ أن کذبوا بآیات الله»؛ یک آدم خوب و با یقین و معتقد وقتی یک عمل بد انجام می‌دهد هر یک عمل چون جذب است نگهش می‌دارد. به تدریج در خودش تولید می‌کند و به جایی می‌رسد که یقین به آیات الهی دارد انسان آیات خدا را تکذیب می‌کند. اگر آدم به خودش امتیاز غلط داده و نمی‌تواند در موقع لازم، تصمیم درست بگیرد. در روایات به حالت سر خود را شیره مالیدن در فارسی، در عرب، مُداهنه می‌گویند. دُهن؛ یعنی روغن.
در قرآن به ما گفته‌اند در این‌طور موارد چندکار بکنید؛ یکی کمک بگیرید از خدا؛ «ایاک نعبد و ایاک نستعین» و این‌که از صبر و نماز کمک بگیرید: «استعینوا بالصبر و الصلوه»
نماز که بیاید همه چیز درست می‌شود. نماز که درست شود کار هم درست می‌شود. همه قدرت دست خدای «ربُّ العالمین» است. «لا حول و لا قوه الا بالله» می‌گوید. اگر می‌خواهید قوی شوید از نماز و یاد خدا کمک بگیرید که غذای روح و نفس شماست: «ذکرالله قوت الارواح»، قوت النفوس. هر نکبت و ضعفی هم که سراغمان می‌آید از بدنمازی و ضعف در آن است.
این‌که در روایات داریم؛ کلید همه بدبختی‌های انسان چه در آخرت و چه در دنیا تنبلی و بی‌حوصلگی است، همین است چون مکتسباتی دارد که نمی‌خواهد با آن مبارزه کند. «و کأیّن مِن آیه فی السموات و الارض یمُرّون بها و هم عنها غافلون، معرضون»؛ چه‌قدر آیات الهی را می‌بیند اما کور است و اعراض می‌کند. چون مکتسباتش نمی‌گذارد حقیقت را ببیند و انسان را کور می‌کند.
یکی از اساتید می‌فرمود: یک حسادت 200 سال انسان را توی جهنم نگه می‌دارد.
خیلی از عرفا و بزرگان اهل ذکر و زهد و... بوده‌اند که با ائمه:کنار نیامدند.
شیطان این قدرت را دارد که کمالات و عقل انسان را به اسارت بگیرد. دارایی‌ها و خوبی‌های انسان آدم را بدبخت می‌کند.
در حدیث آمده؛ در جهنم عقرب‌هایی هست که به اندازه شتر هستند که اگر نیش بزنند، انسان خودش را برای خنک شدن در مس مذاب می‌اندازد. این ترسناک است. مکتسبات مثبت یا منفی ما یک کاری با ما می‌کنند که ما اصلاً از جهنم نمی‌ترسیم و به خدا که کمال مطلق است و به بهشت و... اصلاً رغبت نمی‌کنیم و اُنسی نداریم و رفاقتی نیست.
شیطان در حمله راست می‌تواند کمالاتت را علیه خودت به کار ببرد. گناهان قلب را به زنجیر می‌کشد و کمالاتت دیگر نمی‌تواند به دادت برسد. خدا هم صدایت کند نمی‌توانی بیایی. لذا وقتی امام حسین  علیه السلام ندای «هل من ناصر ینصرنی» سر می‌دهد همه دارند می‌شنوند ولی کسی کاری نمی‌تواند بکند جز 3ـ2 نفر. امام زمان   علیه السلام هم به فرموده خودش هر 24 ساعت یکبار این ندا را سر می‌دهد اما هزار و صد و هفتاد و چند سال است که ما هنوز اجابت نکرده‌ایم و تصمیمی برایش نداریم و خودمان را به نشنیدن می‌زنیم.
خدا همه را برده توی غربال. حضرت می‌فرماید: حتماً حتماً حتماً غربالتان می‌کنند. «و لَتُغَربَلُنَّ غَربَلَه؛ و لتغربَلُنَّکُم غربله»؛ غربال شدید.