اسرار غیبت امام زمان(عج)

درباره ی غایب شدن یک امام حاضر چه می توان گفت؟ براستی چرا امام(عج) غیبت نموده و از انظار عمومی ناپیدا شده اند؟! آیا در پشت این ماجرا هدف و غرض خاصی نهفته است؟ شیعه اعتقاد دارد که اهداف و اغراضی در پی غیبت حضرت حجت(عج) وجود دارد که برخی از این عوامل سبب طولانی شدن غیبت نیز گشته اند.

اسرار ناپیدا!

در پاسخ به این پرسش که عوامل غیبت حضرت(عج) چه بوده اند در گام نخست باید توجه داشت که امامت همچون نبوت مقوله ای الهی است و از این رو انتظار آنکه همه ی اسرار و ابعاد آن برای ما آشکار باشد انتظار نابجایی است. خداوند متعال از آغاز تاریخ بشر برای هدایت آدمیان برنامه ای هدفمند داشته که با ارسال پیامبران و انزال کتب آسمانی آغاز شده و با بعثت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) به عنوان آخرین پیامبر تداوم یافته است و سپس مشیت الهی براین تعلق گرفته که دوازده معصوم از اهل بیت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ادامه دهنده ی وظایف و مسئولیتهای او گردند و آخرین آنها برای مدتی نامعلوم در حال غیبت به سر برد. ما که به حکم بودن خداوند معتقدیم و از سوی دیگر طرح امامت را طرحی الهی می دانیم باور داریم که غیبت امام دوازدهم کاری حکیمانه بوده است هر چند از تمام اسرار آن آگاه نباشیم.

سّر حقیقی!

در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است که فرمودند:

"برای صاحب این امر (حضرت مهدی ,عج,) غیبتی است که چاره ای از آن نیست و علتی دارد که مجاز در آشکار کردن آن برای شما نیستیم و حکمت غیبت او حکمت غیبت حجتهای الهی پیش از اوست. همانا حکمت غیبت او آشکار نمی شود مگر پس از ظهورش همان گونه که حکمت اعمال خضر در شکستن کشتی و کشتن نوجوان و برپاداشتن دیوار برای موسی (علیه السلام) آشکار نگشت مگر هنگام جدایی آن دو. هر گاه بدانیم خداوند عزّ و جلّ حکیم است، حکیمانه بودن تمام افعال او را تصدیق خواهیم کرد هر چند دلیل آن برای ما روشن نباشد."

براین اساس سرّ حقیقی غیبت حضرت (عج) تنها پس از ظهور معلوم خواهد گشت و برای ما معلوم نمی شود. اما همان طور که حضرت فرمودند از روی حکمت الهی صورت گرفته است. بعلاوه در برخی از روایات به نکاتی برمی خوریم که بیانگر برخی عوامل یا فواید غیبت امام مهدی (عج) هستند که توجه به آن ها می توان راهگشا باشد.

شهادت زود هنگام!

حکومت معتمد عباسی در زمان امام حسن عسگری (علیه السلام) مترصد یافتن فرزند امام (علیه السلام) بود تا بی هیچ درنگی جان او را بستاند. بنابراین اگر حضرت مهدی (عج) نیز همچون پدران بزرگوارش در حالت علنی زندگی می کردند بلافاصله به شهادت می رسیدند. در حالی که حکمت الهی اقتضا دارد که حضرت زنده مانده و با قیام خود حکومت اسلامی را در سراسر گیتی بگستراند. بنابراین حکمت مقتضی آن بود که ایشان از نظرها پنهان گردند و از این طریق از دسترس دشمنان در امام بمانند. در حدیثی زراره از امام صادق (علیه السلام) نقل می کند که فرمودند: برای قائم (عج) قبل از قیامش غیبتی است. زراره پرسید: چرا؟ حضرت فرمودند: به دلیل خوف از کشته شدن. البته باید توجه نمود که این ترس، ترس مشخص نبوده است چرا که همه ی امامان معصوم (علیه السلام) آماده ی شهادت در راه خدا بوده اند. بلکه مقصود آن است که در صورت به شهادت رسیدن امام (علیه السلام) برنامه ی الهی مبنی براقامه ی عدل در سراسر جهان ناتمام می ماند.

آزمون الهی!

از دیگر نکاتی که در روایات به عنوان یکی از حکمتهای غیبت یاد شده آن است که خداوند به سبب غیبت امام زمان (عج) مردم را می آزماید تا صف مۆمنان راستین از افراد سست ایمان جدا گردد. همچنین سختی ها و مصائب دوران غیبت سبب پاک شدن شیعیان از گناهان گردد که به آن تمحیص می گویند.

امام صادق(علیه السلام) در اشاره به این مطلب فرموده اند: همانا دوران غیبت قائم(عج) طولانی می شود تا حق آشکار شود و ایمان(مۆمنان راستین) از طریق ارتداد شیعیانی که طینتی ناپاک دارند از ناخالصی ها پاک شود.

یک سۆال!

ممکن است گفته شود خداوند متعال می تواند حضرت مهدی (عج) را در حالت ظهور نگاه دارد و با قدرت مطلق خویش از تحقق اهداف دشمنان جلوگیری نماید و مانع کشته شدن امام(علیه السلام) از سوی آنان گردد که در این صورت شیعیان راستین نیز مشخص می شوند. در پاسخ به این سۆال باید گفت که حکمت الهی مقتضی آن است که شرائط تکلیف و از جمله قدرت برعصیان و گناه به صورت طبیعی در همه ی دورانها برای مردم وجود داشته باشد و خود مردم بتوانند با اختیار خود و نه جبر و قدرت مطلقه ی الهی، راه صحیح را از ناصحیح تشخیص دهند. از این رو سنت الهی برآن نیست که در این گونه موارد از طریق خارق العاده مانع وقوع عصیان شود همان گونه که در مورد شهادت امامان دیگر چنین نبوده است در حالی که خداوند متعال با قدرت مطلقه ی خویش می توانست مانع از کشته شدن سایر معصومین(علیهم السلام) نیز بشود. البته خوف از قتل تنها یکی از عوامل ظاهری غیبت است و عوامل پنهان آن اسراری است که ما از آن آگاهی نداریم!

تن ندادن به بیعت ستمگران!

در برخی از روایات نیز به این حقیقت اشاره شده که علت غیبت امام مهدی(عج) آن است که او در حالی قیام کند که بیعت احدی برگردن او نباشد. پدران بزرگوار امام مهدی(عج) هر یک به مقتضای الهی در شرایطی به سر می برند که به فرمان خداوند و برای مراعات مصالح اسلام، ناچار بودند مدتی حکومت حاکمان جور و ستمگر را تحمل کرده از مبارزه علنی با آنان خودداری کنند اما مشیت الهی براین تعلق گرفته است که امام زمان(عج) حتی لحظه ای از عمر گرانقدر خویش را در تقیه به سر نبرد و تنها آن هنگام ظاهر گردد که تمام اسباب برای مبارزه علنی با طاغوت ها و ستمگران فراهم باشد.

از امام رضا(علیه السلام) روایت شده است که حضرت(علیه السلام) در پاسخ به یکی از اصحاب که درباره ی علت غیبت امام زمان(عج) پرسیده بود فرمودند: لیلایکون لأحد فی عُنُقه بیعة إذا قائم یا لسیف، تا آنکه وقتی با شمشیر قیام می کند بیعت کسی برگردن او نباشد.

آمادگی قیام!

بر همین اساس دلیل دیگر غیبت حضرت(عج) آن است که با خلوص شیعیان راستین و آمادگی ایشان و نیز فراهم شدن زمینه های قیام در اثر کثرت ظلم و جور و پذیرش و آمادگی ظهور برای رهبری عدالت خواه برای اجرای قوانین سعادت بخش اسلام قیام حضرت (عج) به پیروزی مطلق و نهایی دست یابد. چنانچه در روایت از امام علی (علیه السلام) است که فرمودند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: اگر از زمان تنها یک روز باقی باشد خداوند مردی را از اهل بیت من برمی انگیزاند که زمانه را پر از عدالت می کند همان گونه که از ظلم آکنده شده است.

نتیجه گیری

گرچه هدف از غیبت حضرت (عج) یکی از اسرار پنهان الهی است که تنها پس از ظهور حضرت (عج) این راز هویدا می شود اما برخی اشارات در روایات نشانگر اهداف کوتاه مدتی برای غیبت حضرت حجت (عج) است که شاید می توان مهمترین آنها را آمادگی برای پذیرش قیام ذکر کرد که براین اساس لازم است وظایف و مسئولیتهای خطیر خویش در این عرصه را شناسایی نموده و بدانها اهتمام ورزیم.

    ن. رادفر                                                                                                                                                       

بخش مهدویت تبیان