ائمه علیهم السلام، امینِ در مختاربودن مردم هستند

بحثمان در شرح زیارت شریف جامعه کبیره درباره «أمناء الرحمن» بود که گفتیم: اهل بیت امین خداوند تبارک و تعالی هستند.

مقام رحمان را توضیح دادیم که رحمان قبل از خلقت عمل کرده و حضرات معصومین در همه مراتب خلقت امین رحمان هستند. به قدری امین هستند که قرآن می‌فرماید:«كُلَّ شَیْ‏ءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ[1]= هر چیزی را با محاسبه در وجود امام قرار دادیم». برای همین است که محاسبات و تدبیر همه مخلوقات الهی به دست اهل بیت (علیهم السّلام) صورت می گیرد. چون آنها امین خداوند هستند و به هیچ وجه در امانت الهی خیانت نمی‌کنند.

یکی از مراتب امانت ائمه اطهار، اختیار مردم است. خداوند اراده کرده که انسانها مختار باشند. مثلاً در اینکه بندگانش به او کفر بورزند یا با او بجنگند یا با او مخالفت کنند. قدرت را خودش می‌دهد و همه چیز از سایه خداوند است. ولی ائمه در مقام واسطه‌گی سلب اختیار نمی‌کنند و جلوی کسی را نمی‌گیرند. حتی اگر قرار است یک کسی امام را بکشد، امام با اینکه می‌تواند خیلی راحت جلویش را بگیرد، اما هرگز این کار را نمی‌کند. وقتی که کسی به امام دروغ بگوید، یا برای امام نقش بازی کند، امام با اینکه می‌تواند رسوایش کند، اما چون امانتدار است، برخوردش برخورد کاملاً عادی است.

کسی که امانتدار نیست، ایمان ندارد

پس از روشن شدن این نکته که ائمه اطهار امانتدار الهی هستند، در مورد اهمیت امانتداری و مصادیق امانت به بحث ادامه می دهیم.

در باب اهمیت امانتداری، نبی اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «لا إیمان لمن لا أمانة له= اصلاً کسی که امانت را رعایت نمی‌کند، اصلاً ایمان ندارد».

همچنین فرمودند:«لاَ تَنْظُرُوا إِلَى كَثْرَةِ صَلاَتِهِمْ وَ صَوْمِهِمْ وَ كَثْرَةِ اَلْحَجِّ وَ اَلْمَعْرُوفِ وَ طَنْطَنَتِهِمْ بِاللَّیْلِ= نظر نكنید به بسیار نماز خواندن مردم و بسیار روزه گرفتن و زیاد حج كردن آنها و زمزمه آنها در شب».

هر چند نماز خواندن، روزه گرفتن، حج رفتن، زکات دادن از ارکان اسلام است؛ ولی باز هم نمی‌توان گفت که یک نفر آدم خوبی است یا نه. از کجا می‌شود فهمید یک نفر آدم خوبی است؟ حضرت در پاسخ می فرمایند: به این نگاه کنید که چقدر راستگو و امانتدار است. دینداری می‌شود: «اُنْظُرُوا إِلَى صِدْقِ اَلْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ اَلْأَمَانَةِ= بلكه نظر كنید به راست گفتن حدیث و ادا كردن امانت». این ملاک بسیار مهمی برای تشخیص خوب یا بد بودن خود و دیگران است.

نکته دیگر در مورد امانت این است که امانت مؤمن و کافر ندارد و به تعبیری که حضرت آیت الله جوادی آملی (حفظه الله تعالی) در شرح جامعه کبیره‌شان آوردند، امانت حق بین‌‌المللی است. درون‌دینی نیست که بگوییم چون مسلمان است رعایت کند و چون کافر است، رعایت نکند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید که اگر قاتل علی علیه السلام یک چیزی دست من امانت بسپارد به او برمی‌گردانم. پس امانتداری کافر و مؤمن ندارد. اگر چیزی امانت سپرده شده، باید به او برگرداند و این هم در مورد همه انسان ها یکسان است.

اموال مردم امانت الهی هستند

اولین مصداق از مصادیق امانت، اموال مردم است که انسان باید رعایت کند. قرآن میفرماید:«فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَلْیُؤَدِّ الَّذِی اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ[2]= و اگر برخى از شما برخى دیگر را امین دانست‏، پس آن كس كه امین شمرده شده‏، باید سپرده وى را بازپس دهد».

به عنوان مثال، استفاده از اتوبوس شرکت واحد امانت است. ده ها میلیون انسان باید مراقب آن باشند. در مسابقات فوتبال، طرف تیمش گل خورده، یکدفعه می‌بینی اتوبوس را آتش می‌زند یا تیغ موکت‌بری برمی‌دارد به بیت‌المال لطمه می‌زند. این کار خیلی وحشتناکی است. چون به دهها میلیون انسان بدهکار می‌شود. حق‌الناس خیلی سنگین است. چون باعث می‌شود که انسان در برزخ گیر کند و دیگر نتواند جلو برود. بهشت را می‌بیند که همه منتظر او هستند، ولی نمی‌تواند برود. اول باید حق مردم را ادا کند تا بتواند به بهشت برود.

اگر در شرکت خصوصی کار می‌کنی که رئیس شرکت آدم بی‌دینی است و با تو هم موافق نیست، باز نمی‌توانی به شرکت و مواد شرکتش لطمه بزنی.

مسئولیت پذیری، امانت الهی است

دومین مصداق امانت، مسئولیت پذیری است. مثل شوهر بودن، زن بودن، مادر یا پدر بودن. همسرت امانت خداست. نسبت به او تعهد و وظایفی به گردن داری. اینکه بگویی او عمل نمی‌کند، پس من هم عمل نمی­ کنم، این درست نیست. شما باید حق امانت را رعایت کنی. اگر او رعایت نکرد، فردای قیامت خدا از او جداگانه حساب می کشد و از شما درباره حقوق و وظائفی که نسبت به او داری سوال می کند. می پرسد آیا درست با او رفتار کردی یا تحقیر و اذیتش کردی؟ می پرسد آیا حرمتش را نگه داشتی؟ تأمین عاطفی کردی؟ تأمین اقتصادی کردی؟ تأمین معنوی کردی؟

بچه‌ها امانت خدا هستند. شما نمی‌توانی هر طوری با بچه‌ات رفتار کنی. وقتی تصمیم های بد برایش می‌گیری، وقتی ماهواره در خانه می‌گذاری، به امانت خدا خیانت کرده ای. چون این بچه را خرابش می‌کند. تو حق نداری برای بچه‌ات سبک زندگی غیر از سبک زندگی که خدا طراحی کرده، طراحی کنی. نمی‌توانی بگویی آزاد باش یا هر طوری دلت می‌خواهد زندگی کن. باید او را سالم تحویل خدا بدهی. آن هم بهشتی، نه جهنمی. این بچه اگر جهنمی بشود، عذابش برای تو هم می‌آید. این امانت را خدا به ما داده. پس باید حقش را رعایتش کنیم.

پست و مقام، امانت الهی هستند

اگر رئیس جمهور هستی، نباید از مقامت سوءاستفاده کنی. چون مقام ریاست جمهوری امانت است. نمایندگی مجلس امانت است. متأسفانه الان مثل یک ابزار دنیایی و یک وسیله قدرت و شهوت از آن استفاده می‌کنند. با رشوه و خرج کردن ­های میلیاردی می خواهند به مجلس و شورای شهر راه پیدا کنند. معلوم است وقتی او وارد مجلس شد، چقدر می‌خواهد از بیت‌المال و مال مردم بدزدد. پس اگر کسی مسئول، مدیر، استاندار، فرماندار و نماینده مجلس شد، بداند که مقام، امانت الهی است که در اختیار او می‌گذارند برای اینکه بتواند یک کاری را انجام بدهد.

حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:«إِنَّ عَمَلَكَ لَیْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِی عُنُقِكَ أَمَانَةٌ[3]= حوزه فرمانرواییت طعمه تو نیست، بلكه امانتى است بر گردن تو». با این وضع، آدمی که عاقل باشد، آیا تلاش می­ کند خودش را به مقامات بالا برساند؟! مگر اینکه قصدش خدمت باشد و خالصانه در خودش این توان را می‌بیند. در اینجا اشکالی ندارد.

اعضا و جوارح بدن ما امانت هستند

حضرت می‌فرماید اگر کسی بیشتر از کفایتش به بدنش فشار بیاورد برای پول درآوردن، لقمه‌اش حرام است. وقتی که تو آنقدر داری که زندگی‌ات را بگردانی، چرا اینقدر حرص می‌زنی؟! می‌توانی یک زندگی معمولی داشته باشی. غذایی بخوری و نیازهای بدنی‌ و مادی‌ات را تأمین کنی. بقیه‌اش را باید برای خودسازی، معرفت، آخرت، سلوک، دانش و خدمت به مردم بگذاری.

نمی‌توانی هر طوری دلت بخواهد با این بدن رفتار کنی. در روایت نقل است:«ترک العشا خراب البدن= ریشه خرابى بدن، ترك غذاى شب است». اگر شام نخورید رگ شام لعنتت می‌کند. شما نمی‌توانی به بهانه های مختلفی مثل رژیم داشتن و... تصمیم بگیری که شام نخوری. حتی اگر به خوردن یک دانه خرما باشد باید شب باشکم خالی نخوابی.

امیرالمومنین علی علیه السلام در فرمایش دیگری می‌فرمایند:«اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَفْسِی أَوَّلَ كَرِیمَةٍ تَنْتَزِعُهَا مِنْ كَرَائِمِی وَ أَوَّلَ وَدِیعَةٍ تَرْتَجِعُهَا مِنْ وَدَائِعِ نِعَمِكَ عِنْدِی= خداوندا! نخستین موهبت از مواهب خویش را كه از من مى‌گیرى، جان من قرار ده. یعنی جانم نخستین ودیعه از ودایع نعمتهایت باشد كه نزد من دارى و از من باز مى‌ستانى»، یعنی تا زمانی که قرار است بمیرم، خدایا سالم نگهم بدار. نه اینکه اول دست و پا و چشمم زمین‌گیر بشود و بعد بمیرم. اگر قرار است از من چیزی را بگیری، اول جانم را بگیر.

مجالس و گفتگوهای دوستانه امانت الهی هستند

جلسات، امانت هستند. اگر با کسی تلفنی حرف می‌زنی، مطالب و حرفهایی که با هم می‌زنید، امانت هستند. لازم نیست یک کسی بگوید این حرف مرا به کسی نگو. بعد تاکید کند که خواهش می‌کنم به کسی نگو. اصلاً نیازی نیست. اصلاً نباید کسی این را به ما بگوید. الان ما یک چیزی شنیدیم، یک چیز خیلی عادی هم بود، حق نداریم آن را تعریف کنیم که ما مجلس داشتیم و اینطوری شد. تو نمی‌توانی بگویی که فلانی اینطوری شد. فلانی آمد، فلانی به او زنگ زد. گفتن اینها همه خیانت است.

سؤال در مورد دیگران خیانت و ظلم است. پخشش هم همینطور. در مجلس نشسته ای و الان با خانمت یک حرفی زدی. حق نداری فردا به مادرت بگویی که دیشب زنم اینطوری کرد یا شوهرم دیشب اینطوری کرد. زن و شوهر اصلاً حق ندارند حرف های همدیگر را در جای دیگر منقل کنند. هر چه بین زن و شوهر اتفاق می ­افتد، امانت است.

پیامک امانت است. نمی‌توانی پیامک دیگران را به کسی بگویی یا نشان بدهی. چون فضای مجازی همان فضای حقیقی است. اسراری بین شما رد و بدل می‌شود و با همدیگر ارتباط برقرار می‌کنید. پس حق ندارید پیامک یک کسی را به کس دیگر نشان بدهید که نگاه کن اینها پیامک هایش است. یا ضبط کردن صدا یک جنایت و گناه است. شما به هیچ وجه حق ندارید در مکالمات، صدای کسی را ضبط کنید یا از کسی فیلمبرداری کنید یا  عکس بگیرید. مجالس امانت هستند. «اَلْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ إِفْشَاءُ سِرِّ أَخِیكَ خِیَانَةٌ= مجالس امانت هستند و افشاء سر برادرت خیانت است».

وحی الهی، امانت الهی است

وحی الهی، امانت است. به پیغمبر گفته شد:«أَمِینُ وَحْیِهِ، وَ خَاتَمُ رُسُلِهِ= امین وحى خدا و خاتم رسولان». وحی را دریافت می‌کرد؛ ولی حق نداشت هیچ چیز از خودش یک کلمه اضافه یا کم کند. تمام آیات الهی نازل شده، امانت خدا هستند. حتی اگر پیامبر هم دوست نداشت چیزی را بگوید، باید همان را می‌گفت. چون وحی امانت است. «طه/ما أَنْزَلْنا عَلَیْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى[4]‏= طه* قرآن را بر تو نازل نكردیم تا به رنج بیافتى».

در آیه دیگری می فرماید:«لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ یَكُونُوا مُؤْمِنِینَ[5]= تو چنان در اندیشه هدایت خلقی که می خواهی جان عزیزت را از غم اینکه ایمان نمی‌آورند، هلاک سازی».

امین وحی یعنی اینکه هر چه به تو گفتند، همان را منتقل کن. مصادیق امانت خیلی زیاد هستند درجلسه آینده به شرط حیات و توفیق الهی سراغ مصداق دیگر می‌رویم.

قا/219

جامعه کبیره/امناء الرحمن/ امانتداری