آثار و برکات مراعات انصاف

از مهم‌ترین آثار انصاف این است که در همین دنیا مردم به فرد منصف اعتماد دارند. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ رُضِیَ بِهِ حَكَماً لِغَیْرِهِ‌؛ هر کس با مردم انصاف بورزد، به داوری اش رضایت می دهند.»

پس مراقب باشیم که ظلم به کسی نکنیم و اگر کردیم انصاف این است که خودانتقادی و شجاعت پذیرش آن را داشته باشیم و ظلم خود را جبران کنیم.

کسی که همیشه به داد مردم می­ رسد و شجاعت خودانتقادی دارد و به کسی ظلم نمی ­کند، چنین فردی باعث می شود دیگران به داوری اش راضی شوند. چون آدم پسندیده­ ای است و زیر بار ظلم نمی ­رود و حتی داد دیگران را از خودش می ­گیرد، انسان با چنین خصلتی داوری اش مورد قبول دیگران واقع می شود.

از دیگر آثار مراعات انصاف آن است كه شخص نه تنها خود از عذاب در دنیا رهایی می ­یابد، بلكه جامعه­ ای كه در آن زندگی می­ كند به سبب وجود انسان منصف از عذاب و خشم الهی درامان خواهد بود و خداوند به خاطر همین افراد منصف بر آن شهر و جامعه رحم می كند. در این خصوص نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) درسه سفارش مهم به ابن مسعود می­ فرماید: «یابنَ مَسعودٍ، أنصِفِ النّاسَ مِن نَفسِكَ، وانصَحِ الاُمَّةَ وارحَمْهُم، فإذا كُنتَ كذلكَ وغَضِبَ اللّه ُ على أهلِ بَلدَةٍ أنتَ فیها وأرادَ أن یُنزِلَ علَیهِمُ العَذابَ نَظَرَ إلَیكَ فرَحِمَهُم بِكَ، یقولُ اللّه ُ تعالی :« وماكانَ رَبُّكَ لِیُهْلِكَ القُرى بِظُلْمٍ وأهْلُها مُصْلِحونَ».

آن سه سفارش این هاست:

1. «أنصِفِ النّاسَ مِن نَفسِكَ؛ از جانب خودت به مردم حق بده».

باید فکر کنیم که اگر من جای فلانی بودم چه کار می­ کردم. در اکثر اوقات انتقادهایی که از اشکالات مردم می­ کنیم، همان اشکالات به نحوی در خودمان وجود دارد. انصاف این است که فکر کنیم که حتی اگر آن اشکال در وجود ما نباشد، اگر ما جای او بودیم چه کار می ­کردیم. اگر کسی تا این حد انصاف داشت، چنین فردی مورد پسند خداست.

2. « و انصَحِ الاُمَّةَ و ارحَمْهُم؛ خیرخواه امت باش و با آنان با مهربانی رفتار کن». پس باید سعی کنیم همیشه خیر مردم را بخواهیم. در هر جایگاه و منصبی که قرار داریم، خودمان را جای طرف مقابل بگذاریم و با انصاف درمورد او قضاوت و رفتار کنیم.

«مهربانی» و «بلوغ انسانی»، محصول سیر و سلوک شکوفا شده است

اگر انسان در سیر و سلوکش خام باشد، سیر و سلوکش به درد نمی­ خورد. حاصل سیر و سلوک پخته شده و شکوفا شده، این است که انسان مهربان می­ شود و به بلوغ انسانی می رسد. یعنی زمانی که حس کردید هیچ کینه­ ای در دل ندارید و از کسی بدتان نمی آید و مردم را دوست دارید، اینها باعث می شود که جامعه و دنیا در نگاه شما تغییر کند و  دنیا در نگاه شما تاریک و تیره نشود.  یعنی برسید به جایی که هیچ وقت با مردمی که زندگی می کنید، بدتر از خودتان را سراغ نداشته باشید.  یعنی بدانیم خدا کسی را دوست دارد که وقتی به مردم نگاه می کند، از چشم خدا نگاه کند، نه از چشم پر از کینه ی خودش.

بنابراین، راه رسیدن به بلوغ انسانی، «رحمت و رأفت» داشتن به مردم است. اما تا وقتی که انسان بالغ نشود و روح انسانی پیدا نکند، به رحمت نمی افتد.

زمانی که انسان از ارتباط با غیب و الله و اهل بیت به شادی می افتد، مهربان می ­شود. اما اگر ارتباطش را با غیب تنظیم نکند، به کینه ها و رقابت ها و جدایی ها و طلاق ها  و... می افتد و در آن­ها گیر می ­افتد. قلبش پر می شود از جهنم اختلاف و سوء­ظن و دل گرفتگی، غصه، افسردگی، قهر کردن و ...چنین فردی هنوز به بلوغ نرسیده است.

یک راه تحکیم ارتباط با غیب این است که اگر کسی در نماز خواندن به این مسئله دقت کند که در محضر چه کسی است، اصلا ضعف شخصیتی و خلا عاطفی و سستی نخواهد داشت. اگر انسان باور کند که چقدر عنایت ویژه خدا و اهل بیت و فرشتگان به او شده است که توانسته بایستد و نماز بخواند، دیگر دنیا در نگاه او تیره و تار نخواهد بود.

چنین کسی باید قدر خود را بدانید و شاکر باشد. اما انسان در قیامت می­ فهمد که عظیم ترین نعمت در دنیا این بوده که خدا بی دریغ او را در شب و روز می­ پذیرفته و اجازه سخن گفتن با خدا را داشته است.

۳. «فإذا كُنتَ كذلكَ وغَضِبَ اللّه ُ على أهلِ بَلدَةٍ أنتَ فیها وأرادَ أن یُنزِلَ علَیهِمُ العَذابَ نَظَرَ إلَیكَ فرَحِمَهُم بِكَ، یقولُ اللّه ُ تعالی :« وماكانَ رَبُّكَ لِیُهْلِكَ القُرى بِظُلْمٍ وأهْلُها مُصْلِحونَ؛ كه اگر چنین باشى، خداوند بر اهل شهرى كه تو در آنى خشم گرفت و خواست عذاب برایشان نازل كند، به تو مى نگرد و به واسطه تو بر آنان رَحْم مى ­آورد. خداوند متعال مى فرماید: «و پروردگار تو [هرگز] بر آن نبوده كه شهرهایى را كه مردمش اصلاح­ گرند، به ستم هلاك كند».

آدم های خوب و مهربان بلا را از یک شهر و کشور دفع می کنند. چون این آدم خوب در رفتار و زندگی اش هیچ وقت خودش را با دیگران مقایسه نمی ­کند. او همیشه همه سختی­ های زندگی اش را پای خدا می­ گذارد. او مصداق آیه «قُلْ إِنَّ صَلاتی‏ وَ نُسُکی‏ وَ مَحْیایَ وَ مَماتی‏ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛ بگو به راستی که نمازم و اعمالم و زندگی و مردنم برای پروردگار جهان هاست» (سوره انعام/آیه 162).

چنین آدمی با مردم معامله نمی کند، بلکه با خدا معامله می کند. او مردم را دوست دارد و اصلا با رفتارهای مردم کوچک نمی شود. این طور است که قدرتی می یابد که می تواند بلا را از مردم دفع کند.

از دیگر برکات انصاف، در فرمایشی از حضرت علی (علیه السلام) است که فرمودند: «ثَلاثَةٌ لا یَنْتَصِفُونَ مِنْ ثَلاثَ: العاقِلُ مِنَ الْأَحْمَقِ، والبَرُّ مِن الفاجِرِ، والكَریمُ مِن اللَّئیم؛ سه گروهند که هرگز از سه گروه انتقام نمی گیرند.

- «العاقِلُ مِنَ الْأَحْمَقِ؛ هیچ وقت آدم عاقل از احمق داد نمی گیرد».

آدم عاقل هیچ وقت حق خود را از احمق نمی گیرد. اگر بی ادبی و جسارتی کرده، او دنبال انتقام نیست. مراء هم نمی کند. یعنی حتی اگر حق با او باشد به دنبال جدال نمی رود.

برخی آدم ها هستند که هر چند دین ندارند، ولی اخلاق های حسنه و مرام های الهی دارند و خدا هم آنها را دوست دارد. مثلاً درگیری با خانم ندارند. این حفظ حرمت بسیار خوب است که جلو فسادهای زیادی را می گیرد.

- «والبَرُّ مِن الفاجِرِ؛ آدم نیکوکار از آدم فاجر دنبال دادخواهی نیست».

جزای قدرنشناسی، نابکاری است. جزای این آدمی که قدر ناشناس باشد، این است که نابکار می شود. خود این گناه خیلی بزرگ است. مثلاً برادری که برای خواهر و برادرهایش فداکاری کرده است ولی قدرش را نمی دانند. او نباید کینه به دل بگیرد، بلکه با خدا باید معامله کند. چون به محض کینه گرفتن، انسان سقوط می کند.

- «والكَریمُ مِن اللَّئیم؛ هیچ وقت نیکوکار از بدکار انتقام نمی­ گیرد».

آدم بزرگ و باکرامت، از آدم پست انتقام نمی گیرد. آدم کریم دنبال این نیست که از آدمی که پست و کوچک است انتقام بگیرد.