«گوش» اولین عضوی است که در ارتباط با دیگران به کار می آید

زبانت را نگه دار تا برادرانت را حفظ کنی

این فرمول خیلی قدرتمند را امام زین‌العابدین علیه السلام در توصیه‌ به یکی از صحابی‌شان فرمودند: «احفَظْ علَیكَ لسانَكَ تَمْلِكْ بهِ إخوانَكَ= زبانت را نگه دار تا مالك برادرانت شوى».

گاهی فرد در ارتباطی که با دیگران دارد، مثل همسر، خانواده همسر، جنس مخالف، مشتری یا ارتباطی که با چیزهای دیگر برقرار می‌کند، موقعیت‌ و شرائطش نسبت به دیگران خیلی ضعیف‌تر است؛ اما یک مهارت، جای همه ضعف‌هایش را پر می‌کند و آن ارتباط کلامی است.

قرآن کریم نیز می‌فرماید: «قُلْ لِعِبادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ[1]= به بندگانم بگو که همیشه سخن بهتر را بر زبان آورند». انتخاب بهترین کلمات، خیلی مهم است. گاهی انتخاب و به کارگیری این نوع کلمات برای آدم‌های تنبل و خودشیفته و خودخواه کار سختی است. اصلاً نمی‌توانند نسبت به همسر، پدر و مادر و حتی فرزندشانشان کلمات خوبی به کار ببرند.

در همین وضعیت است است که شیطان نیز وارد کار می شود. اینجاست که قرآن می فرماید:« إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ= محققا شیطان اراده کرده است که بین شما دشمنی و بغض و کینه واقع شود».

این شیطنت ها در خودخواهی نهفته است. شیفتگی‌ها و درگیری‌ها و «من»‌های دروغی که یک نفر با خودش دارد، باعث می‌شود که نتواند آنطور که لازم است با طرف مقابلش قشنگ و خوب عمل کند.

فاجعه‌ای که ما الان در کشور خودمان داریم، این است که از هر ۵ ازدواج ۴ مورد آن شکست می‌خورد. اینها برای این است که واقعاً افراد ارتباطات کلامی‌شان بسیار ضعیف است و نمی‌دانند باید با هم چطور حرف بزنند و چه کلماتی را به کار ببرند. همین ندانستن، باعث می‌شود یک چیز بی اهمیت را بهانه کنند و بلوا راه بیندازند. مثل گم شدن یا سوختن یا شکستن یک چیز. درحالی که اگر کلمات درست انتخاب شود، خیلی از حوادث و طوفان‌ها هم نمی‌تواند این رابطه را خراب کند.

خیلی وقت‌ها دیده ایم پدر و مادرها که حق دارند و حرف‌هایشان هم درست است، چون بلد نیستند چطور گفته‌هایشان را به فرزندان منتقل کنند، می‌بینیم که فرزندان از آنان متنفر می‌شوند. گاهی همسر می‌خواهد همسرش را متحول کند و از بدی‌ها نجاتش بدهد، ولی چون بلد نیست با او درست حرف بزند، مشکل ایجاد می شود.

ما غالباً فکر می کنیم که مشکلی نداریم و خوب هستیم. ولی رسیدن به یک مهارت کلامی واقعاً کار راحتی نیست و کار می‌برد و مثل هر مهارت دیگری تمرین می‌خواهد.

راه نگهداشتن زبان این است که روی خودت پا بگذاری

کسی که بخواهد زبانش را نگه دارد و کلمات نامناسب را به کار نبرد، باید پا روی خودش بگذارد. در اینجا ممکن است احساس ‌کند که تحقیر یا کوچک می‌شود؛ اما این درست نقطه اشتباهی است که اکثر ما می‌شویم. مثلاً می‌گوییم اگر من بخواهم در مقابل همسرم یا بچه‌ام، این کلمات را به کار ببرم، ممکن است کوچک بشوم یا او سوءاستفاده کند. در حالی که کاملاً در اشتباه است. چون شما به میزانی که «من»‌ات را در مقابل دیگران حفظ می‌کنی، از شادی دور می‌شوی. حتی در ارتباط با خدا، وقتی شیطان منیتش را حفظ کرد، از درگاه الهی رانده و حذف شد.

در انتخاب کلمات، حس خوبی را به دیگران منتقل کنید

 در ادامه روایت، این شخص به حضرت سجاد علیه السلام گفت که من زبانم خوب است و مشکلی ندارم. اما حضرت در پاسخ فرمودند: «هَیهاتَ إِیَّاكَ وَ أَنْ تَعْجَبَ مِنْ نَفْسِكَ بِذَلِكَ وَ إِیَّاكَ أَنْ تَتَكَلَّمَ بِمَا یَسْبِقُ إِلَى الْقُلُوبِ إِنْكَارُهُ و إن كانَ عِندَكَ اعتِذارُهُ= هیهات! مبادا براى این كار، دچار خودبینى شوى. مبادا چیزى بر زبان آورى كه نادرستىِ آن زودتر بر دل‌ها نشیند، گرچه عذر (توجیه) آن را داشته باشى».

 حضرت هشدار می‌دهد کلماتی انتخاب ‌کنید که وقتی شخصی می‌شنود، بدش نیاید و شما را انکار نکند. چون بعداً هم اگر عذر بتراشی و بخواهی کلمات نادرستت را توجیه کنی، باز به راحتی به آن حالت اولیه برنمی‌گردد.

سپس تذکری که حضرت می‌دهد، این است که وقتی صحبت می‌کنید، باید در کلام‌تان آن «حس درستی و صداقت و قشنگی و صلاح» را به طرف مقابلتان برسانید تا جهات منفی احتمالی کلام، بی اثر شود. چون «فَلَیسَ كُلُّ مَن تُسمِعُهُ نُكرا یُمكِنُكَ أن توسِعَهُ عُذرا= زیرا هر آن كس كه سخن نادُرستى را به او مى‌شنوانى، چنین نیست كه بتوانى عذرت را به او بقبولانى». اگر حرف زشت و غلطی زدی و بعدا بخواهی عذرت را به همه مخاطبانت برسانی، معلوم نیست که باور کنند. پس از اول چیزی را نگو که بعداً دنبالش بدوی و بخواهی آن را اصلاح کنی و توضیح بدهی و توجیه کنی که من منظورم این نبود یا شوخی کردم یا قصدی نداشتم و...  البته برای اینکه ما به این مهارت برسیم باید تمرین کنیم.  

حالا حضرت در ادامه گفته‌هایشان یک خروجی به ما می‌دهد که خیلی مهم است.

هركس عقلش كامل‌ترین صفتش نباشد، زودتر به نابودی می‌رسد

نحوه پوشش شما زمانی که در خانه هستید، با بیرون از خانه یکجور نیست و کاملاً فرق می‌کند. ممکن است در خانه خیلی آزاد باشید؛ ولی وقتی که بیرون می روید، پوششی دارید که این پوشش باید پذیرفتنی و مقبول باشد.

ما در قوانین شرعی هم آداب بیرون آمدن از خانه را داریم. مثلاً مستحب است انسان حتماً به آینه نگاه کند. لباسش مرتب باشد، به احترام دیگران حتماً تجمل داشته باشد و عطر بزند. اینها ویترین خروجی ظاهر ماست؛ اما وقتی که می‌خواهید از نظر منش و شخصیت با دیگران ارتباط برقرار کنید، امام سجاد علیه السلام به ما یک قاعده و فرمول می‌دهد.

ایشان می‌فرماید: «مَن لَم یَكُن عَقلُهُ مِن أكمَلِ ما فیهِ كانَ هَلاكُهُ مِن أیسَرِ ما فیهِ= هركس عقلش كامل‌ترین صفتش نباشد، تباه شدنش آسان‌ترین ویژگى‌اش خواهد بود»؛ یعنی کسی که عقلش کامل‌ترین خصوصیتش نباشد، زودتر به شکست و نابودی می‌رسد.

به عنوان مثال، دو نفر با هم ازدواج می‌کنند. یک نفرشان خیلی معقول و مؤدب و متین است، یک نفر هم خیلی شرّ و بی‌قاعده است. بعد از مدتی می‌بینید از هم جدا شدند.

امروزه، یک سوم طلاق‌های کشور مربوط به سال اول زندگی است. برای اینکه هر کدام از طرفین نوعی از رفتار را به طرف مقابل نشان می‌دهند که خروجی دلچسبی نیست. افسردگی، پژمردگی، زودرنجی، حسادت، مقایسه، چشم و هم‌چشمی حاصل همین رفتارها است. شخص وقتی اینها را می‌بیند، حالش به هم می‌خورد. حتی اگر هزار هزار درجه دوستت داشته باشد، اگر حسود باشی یا بدبینی و خسیسی داشته باشی یا بدکلام یا زودرنج و حساس باشی و... از تو متنفر می‌شود.

دقت کنید در اینجا ما اصلاً بحث مذهبی و معنوی نمی‌کنیم.

باید بدانیم که هیچ کس نمی‌تواند با آدم نامتوازن کنار بیاید. همان‌طور که اگر آدم خیلی خوبی هم باشید، با یک ظاهر نامتوازن، کسی همزیستی را نمی‌پذیرد. مثل مدهایی که در کشور در نحوه لباس پوشیدن، آرایش کردن، غذا خوردن و... دیده می شودکه همگی نوعی بی‌بندوباری و بی‌نظمی است و این نشان می‌دهد که عقلانیتی پشت آن نیست.

هر کس در برخورد با شما باید بفهمد که یک عقلانیت و تدبیری بر رفتار شما حاکم است

مثلاً در یک کشوری مثل آمریکا که ادعای ابرقدرتی و حاکمیت بر جهان دارد، رئیس جمهورهایی که درگذشته داشتند با وجود اینکه جنایت و ظلم می‌کردند، اما در برخوردهای اجتماعی، سیاسی یک عقلانیتی بر آن‌ها حاکم بود، اما امروز یک دلقکی مثل ترامپ آمده و هیچ قاعده‌ای را رعایت نمی‌کند. به راحتی هر حرفی می‌زند، دیده می شود که هیچ عقلانیتی بر او حاکم نیست.

می‌خواهم بگویم این عقلانیت و توازن، مختص مؤمن و غیرمؤمن نیست، چون اساسا اینها بحث مذهبی نیست؛ بلکه یک بحث اخلاقی است و قاعده ریاضی دارد.

ما روایت داریم که می فرمایند به دشمن عاقلت بیشتر اعتماد کن تا به دوست جاهل‌ات. گاهی انسان یک دوستی دارد که نامتوازن است. نمی‌شود به او اعتماد کرد. چون آسیب و صدمه می‌زند. ولی یک دشمنی داری که عاقل است. اصولی بر اخلاق و کلام و رفتارش حاکم است که با آن می‌شود کار کرد.

«عقل»در برگیرنده ی همه قشنگی‌ها و مادر همه زیبایی‌ها است. نقل است خداوند عقل و جهل را آفرید. عقل لشکری دارد و جهل هم لشکری دارد. بعد برای عقل ۷۵ لشکر می‌شمارد که بعضا شامل اینهاست: نظم، ادب، حرمت به حقوق دیگران، آداب مهمانی، آداب حرف زدن، آداب کلامی، آداب ارتباط با همسر و... جهل هم ۷۵ لشگر دارد که شامل اینهاست: حسادت، زودرنجی، توقع بی‌حد، خودشیفتگی، خودبرتربینی، خود را ترجیح دادن به دیگران، شکم‌بارگی، بی‌نظمی، بی‌قاعدگی و.. اینها همه‌ از خصوصیات جهل است.

خودت را نبین تا شاد بمانی

امام سجاد علیه السلام در ادامه سخنان گهربارشان فرمودند: «أما علَیكَ أن تَجعَلَ المُسلمینَ مِنكَ بمَنزِلَةِ أهلِ بَیتِكَ= چه می‌شود تو به همه مردم، به چشم خانواده خودت نگاه کنی». ظاهرش خیلی ساده است؛ ولی اگر کسی بخواهد در برخورد با آدم‌ها این سه قاعده را رعایت کند که «هو أنت، هو رسول الله، هو الله»؛ باید پا روی خودش بگذارد.

در محبت با دیگران، اگر می‌خواهی محبت کنی محبتت را بکن. کاری نداشته باش طرف مقابل لایقش باشد یا نباشد. این لایق نبودن، غیر از سوءاستفاده کردن است.

شما هر قدر خروجی قشنگ و زیباتری داشته باشید، مثلاً بچه‌ات را بغل می‌کنی و می‌بوسی. این خدا است که این بوسه‌ها را دریافت می‌کند. حتی مهرورزی و مهربانی نسبت به حیوان‌ها را هم خدا دریافت می‌کند. فقط به این شرط که پای خودت را در این وسط حذف کنی. آن وقت است که شادی به سراغت می‌آید. همه ماجرا همین است. نگو این مادر زن یا پدرزنم است، می‌توانم این‌طور به او نگاه کنم. بیا یک بار تمرین کن به مادرزن‌ یا پدرزنت هم عشق بورزی برای خدا. پای خودت را از وسط حذف کن. آن وقت می بینی که زندگی چقدر زیبا خواهد بود.