«نیت الهی» ضامن بقای اعمال انسان

نبی اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: « إنّ اللّه َ تعالى لا یَنظُرُ إلى أجسامِكُم ولا إلى أحسابِكُم ولا إلى أموالِكُم ولكن یَنظُرُ إلى قُلوبِكُم فمَن كانَ لَهُ قَلبٌ صالِحٌ تَحَنَّنَ اللّه ُ علَیهِ= خداوند تعالى به بدن‌ها و حسب‌ها و دارایى‌هاى شما نمى‌نگرد؛ بلكه به دل‌هاى شما مى‌نگرد. پس اگر كسى داراى دلى صالح بود، خداوند بر او ترحّم مى‌كند».

حضرت در این روایت اشاره به «اصالت نیت» دارد. خداوند تبارک و تعالی به جسم‌ها و نسب و اموال شما نگاه نمی‌کند. آنچه اصالت دارد قلب‌های شماست و خداوند به آنها نظر می‌کند. اگر کسی قلب صالح داشته باشد، خدا با او با مهربانی رفتار می‌کند. در واقع این هنر انسان است که قلبش را پاک کند. اگر کسی قلب صالح داشته باشد، سایر نعمت‌هایی که در وجود اوست، رنگ خدایی پیدا می‌کند. فرق مؤمن با فاسق همین است.

مؤمن یعنی کسی که همیشه قلبش در تصرف سه عشق «خدا، اهل بیت و جهاد» است و با این سه عشق حرکت می‌کند تا به معشوقش برسد. او در همه ابعاد «جمادی، گیاهی، حیوانی و عقلانی» اش رنگ و بوی خدایی دارد و هر کاری که در این ابعاد انجام دهد، برایش عبادت محسوب می‌شود. چون اصل شخصیت این فرد در حال حرکت به سمت خداست.

مؤمنی که تلاش می‌کند برای زن و بچه‌اش پولی دربیاورد تا زندگی‌اش را اداره کند، مجاهد در راه خداست. چنانکه نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: «الْكَادُّ عَلَى عِیَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ = كسى كه براى تأمین زندگى عیال خود زحمت می‌كشد، مانند مجاهد در راه خداست». چون نیت اصلی‌اش او را به سمت «الله، اهل بیت و جهاد» می‌کشاند. برای مؤمن اساسا نه ازدواج اصالت دارد، نه کار اصالت دارد، نه موقعیت اجتماعی، نه شغل و نه هیچ چیز دیگر؛ تنها چیزی که برای مؤمن اصالت دارد، رسیدن به همان سه معشوق یعنی«الله، اهل بیت و جهاد» است. اگر به امور مربوط به شأن های پایینی هم می پردازد، به خاطر این است که آنها را در استخدام سه معشوق اصلی اش درآورد. بنابراین، همه کارهایش در راه خدا خواهد بود.

«یَنظُرُ إلى قُلوبِكُم فمَن كانَ لَهُ قَلبٌ صالِحٌ تَحَنَّنَ اللّه ُ علَیهِ= اگر كسى داراى دلى صالح باشد، خداوند بر او ترحّم مى‌كند».

اگر کسی قلب صالح و خیرخواه داشته باشد و نیت‌هایش همیشه پاک باشد، خداوند به او با مهربانی نگاه می‌کند. گاهی آدم‌های بزرگی را می‌بینید که بعد از سال‌ها خدمت و زحمت ضایع می‌شوند. این سوال مطرح است که «او زحمت زیادی برای دین و اسلام کشید». چرا آخرش آن طور شد؟ جوابش این است: «برای این که او از ابتدا نیتش صالح نبوده است». ممکن است کسی در چشم مردم آدم بزرگی باشد، ولی «نیت بد» کارش را خراب کند و باعث  شود تا از چشم همه بیفتد و خوار شود.

مجاهد در راه خدا چه کسی است؟

یک مرد قدرتمند و با نشاطی از کنار پیغمبر رد شد. مردم گفتند که ای کاش این آدم این نشاط و قدرت بدنی اش در راه خدا باشد.

رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم) در پاسخ فرمود: «إن كانَ خَرَجَ یَسعى على وُلدِهِ صِغارا فهُو فی سَبیلِ اللّه ِو إن كانَ خَرَجَ یَسعى على أبوَینِ شَیخَینِ كَبیرَینِ فهُو فی سَبیلِ اللّه ِ و إن كانَ خَرَجَ یَسعى على نَفسِهِ یُعِفُّها فهُو فی سبیلِ اللّه ِو إن كانَ خَرَجَ یَسعى رِیاءً و مُفاخَرَةً فهُو فی سَبیلِ الشَّیطانِ= اگر براى تأمین كودكان خرد سال خود بیرون آمده باشد، او در راه خداست؛ اگر براى تأمین پدر و مادر پیر و فرتوتش بیرون آمده باشد، در راه خداست؛ اگر براى تأمین خودش و براى اینكه نگذارد محتاج كسى شود بیرون آمده باشد، در راه خداست؛ اما اگر براى خودنمایى و فخر فروشى بیرون آمده باشد، در راه شیطان است».

وقتی مؤمن حتی برای نوزادش یک شیر خشک یا پوشکی بخرد، یا غذایی تهیه کند، سعی او فی سبیل الله است. این نیت است که به کارهای عقلی، حیوانی، گیاهی و جمادی، ضریب الهی می‌دهد و همه کارهای شخص عبادت محسوب می‌شود.

«نیت بد» عبادت و تقوای انسان را فاسد می کند

نیت افراد است که به کارهای دنیایی ضریب می‌زند. از طرفی نیت بد عبادت را فاسد می‌کند. حتی ممکن است تقوای انسان را فاسد کند. 

فرض کنید دو نفر در یک شرکت یا سازمانی کار می‌کنند و هر دو حقوق می‌گیرند. یکی به این نیت که در راه درست مصرف کند، اما دیگری کار می‌کند تا سطح زندگی‌اش را بالا ببرد به این نیت که با اطرافیانش رقابت و چشم و همچشمی کند. با باجناق، جاری و دیگران. مثلا تلاش می‌کند تا ماشینی بخرد و به دیگران پز بدهد. فرد اولی در راه خداست و دومی در راه شیطان است.

در دعای عالیة المضامین شش چیز را از خداوند می‌خواهیم: «ارْزُقْنِی عَقْلاً كَامِلاً وَ لُبّاً رَاجِحاً وَ عِزّاً بَاقِیاً وَ قَلْباً زَكِیّاً...= روزی کن خدایا مرا عقلى كامل، تصمیمى نافذ، خردى برتر، دلى پاك ...» و درآخر می‌گوییم: «وَ اجْعَلْ ذَلِكَ كُلَّهُ لِی وَ لاَ تَجْعَلْهُ عَلَیَّ= تمام این نعمتها را به نفع من قرار ده، نه بر زیانم».

ممکن است کسی با توبه از گناهانش مشمول «ان الله یحب التوابین= خدا توابین را دوست دارد» قرار گیرد. ولی انسانی با تقوایش منفور خدا بشود. چون این پرهیز و ملاحظه کردن، برای کلاس کارش و عوام فریبی بوده است. چنین شخصی مثل شیطان دچار هدف وهمی است. شیطان 6 هزار سال عبادت کرد. از نظر  صورت عبادت بود، اما قرآن می‌گوید در ۶ هزار سال عبادتش «کان من الکافرین= از کافران بود». یعنی کفر درونی‌اش را همیشه با خود داشت.

شیطان در مورد خیلی از کسانی که نمی‌تواند به گناه ظاهری آلوده‌شان کند از راه تقوا و عبادت، سابقه خدمت و  کمالات شان استفاده می‌کند و آنها را بدبخت و بیچاره می‌کند. پس این ۶ هزار سال عبادت، به نفع شیطان تمام نشد. ۶ هزار سال سابقه شد برای این که بتواند جلوی خدا بایستد و سجده نکند.

قیمت هر کسی در گرو همت اوست

امیرالمومنین (علیه‌السلام) می‌فرماید: «قَدْرُ الرَّجُلِ قَدْرِ هِمَّتِهِ و عَمَلُهُ على قَدرِ نِیَّتِهِ= قیمت هر آدمی به همت او بستگی دارد و عملش به قدر نیّت او».

«هم» یعنی دغدغه پیدا کردن؛ یعنی ذهن دائماً مشغول درگیری با یک چیزی است. مثلاً مستاجری می‌خواهد صاحب خانه شود. یک مدتی گرفتاری دارد؛ یا بچه ندارد می‌خواهد بچه دار شود؛ حالا بچه‌اش هم نشد، حالا روحش و ذهنش با این مسئله درگیر است و خیلی مثال های دیگر.

حضرت می‌گوید نوع دغدغه‌های یک آدم، قیمت او را مشخص می‌کند. این که تو الان دغدغه‌ات چیست و بزرگترین نگرانی زندگی ات چیست، این قیمت تو را مشخص می‌کند.

پس نوع غم‌های یک آدم، به او قیمت می‌دهد. از صبح که از خواب بیدار می‌شوی، چه نوع غم‌هایی داری؟ اینها همه به آدم قیمت می‌دهد. اگر غم‌های تو تعلق به سه معشوق «الله و اهل بیت و جهاد در راه خدا» داشته باشد، انسان را رشد می‌دهد.

حدیث داریم که خداوند همیشه بندگانی دارد که به دنبال حوائج مردم هستند. کسی که به دنبال حوائج الناس باشد، گرفتار حوائج النفس نمی شود. دنبال کار و توسعه خودش نیست، بلکه دغدغه اش رسیدگی به حوائج دیگران است، بدون چشم‌داشتی.

در دعای فرج می‌خوانیم: «حتی تسکنه ارضک طوعا= تا او را ساکن زمین بگردانی». اینطور می‌شود که آدم مهدوی به کمتر از آمدن امام زمان علیه‌السلام راضی نیست. شعار و فکر و فعالیتش این است که کل زمین در اختیار امام زمان قرار بگیرد. یعنی به دنبال برطرف کردن موانع ظهور حضرت است. آن هم نه در یک فاز کوچک، بلکه در کل زمین. بنابراین، از صبح تا شب دائما فعالیت می‌کند.

ارزش عمل به نیت انسان بستگی دارد

نیت برای انسان عمل ساز است «و عَمَلُهُ على قَدرِ نِیَّتِهِ=عملش به اندازه‌ی نیتش است»، اما شرط نیت، صداقت است. اگر کسی صدق داشته باشد، نیتش هم عمل ساز خواهد بود.

الان شما نیت می‌کنی که  کار بزرگی برای خدا انجام بدهی. اما موفق به عمل نمی‌شوی. روز قیامت خدا آن را به تو می‌دهد و در نامه عملت می‌نویسد. به شرطی که در مقیاس پایین تر و آنجا که دستت می‌رسد، به آن نیت عمل کنی.

مثلا نیت می‌کنی که من اگر پولدار بودم، چنین و چنان می‌کردم. سوال این است که «همین مقدار کمی که داری، چقدرش را واقعا در راه خدا مصرف می‌کنی؟» پس لازم نیست پولدار باشی و ده میلیارد تومان داشته باشی تا اسمت جزء کسانی که در راه خدا کار کردند نوشته شود. ببین که شما با همین یک میلیون تومانی که داری، چقدرش را در راه خدا مصرف می‌کنی؟

وقتی کسی آرزوهای کوچکش را انجام نمی‌دهد و تنبلی و تن پروری می‌کند، قطعا اگر پولدار هم بشود، باز هم همان کارها را نمی‌کند که درزمان کم پولی می‌کرد.

آدمی که هنگام تنگدستی انفاق می‌کند، نشان می‌دهد که اگر دستش باز  باشد، انفاق می‌کند. برای همین است که نیت این آدم برایش عمل ساز می‌شود. ولی کسی که نمی‌تواند در فقر و تنگدستی بگذرد، مسلما در داشتن هم نمی‌تواند بگذرد. وابستگی‌اش خیلی بیشتر وحریص تر خواهد بود. پس نمی‌تواند عملی برای خودش بسازد. نیت برای کسی عمل خوب می‌سازد که در حداقل‌ها صدق را رعایت کند. اگر صدق را رعایت کرد، خدا بیشتر به او می‌دهد.

نیت