«آخرت شناسی» ضامن سعادت دنیا و ابدیت ما است

بحث بهشت و جهنم و محل استقرار ما و حیات ابدی و جاودانۀ ما در آخرت است. بحث از جایی است که ما برای آن آفریده شده ایم، و به زودی وارد آن فضا خواهیم شد.

شناخت آخرت، آنقدر مهم است که نبی اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «إنَّ اللهَ تبارَكَ وَ تَعالى یُبغِضُ كلَّ عالِمٍ بِالدُّنیا جاهلٍ بِالآخِرَةِ= خداوند تبارک و تعالی دشمن می‌دارد هر عالم به دنیایی را که جاهل به آخرت است».

یکی از اموری که خدا را به غضب می‌آورد و انسان را از «مغضوب علیهم» قرار می دهد، این است که آدمی بداند آخرت سر راهش هست و آن را نشناسد. به این تعبیر پیغمبر خیلی دقت کنید که می‌فرماید: خدا خیلی بدش می‌آید از کسی که دنیا را خوب می‌شناسد؛ تخصص‌ها و علوم دنیایی دارد و برای اینها وقت می‌گذارد؛ اما آخرت را نمی‌داند. مثلاً در اینجا چند رشته بلد است و چند نوع تخصص دارد؛ دکترا دارد و در رشته‌های مختلفی مثل زبان انگلیسی و کامپیوتر و ...تخصص دارد؛ اما در مورد آخرت هیچ آگاهی ندارد. این یعنی زندگی کورکورانه داشتن و در آخر با کوری ‌مردن که خیلی سخت است.

قرآن کریم هم این کوری را تصریح کرده و می‌ فرماید: «وَ مَنْ كانَ فی‏ هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمى‏= کسی که در دنیا کور است در آخرت هم کور است». این یعنی ما وارد جایی می‌شویم که نمی‌دانیم چطور جایی است. وقتی برایمان اهمیت نداشته نداشته باشد، قطعاً نمی‌توانیم خودمان را برایش آماده کنیم. ما الان محکم به دنیا و زندگی دنیا چسبیده ایم، و حواس‌مان نیست که به زودی وارد چطور جایی می‌شویم و آنجا چه حساب کشیدن هایی از ما می‌شود و چه چیزهایی لازم داریم.

چگونگی زندگی آخرت، به نحوه زندگی دنیا بستگی دارد

آخرت جایی است که مبتنی بر حیات دنیاست و پایۀ حیات آخرت را حیات دنیا می‌سازد. هر چه که قرار است انسان در آخرت ببیند، خوبی یا بدی، سعادت یا شقاوت، پایه‌هایش را در دنیا می‌گذارد.

اینکه انسان چگونه آن طرف می‌رود، بستگی به کیفیت زندگی دنیایی اش دارد. یعنی آدم در دنیا چه کار می‌کند؟ چه اخلاقی درست می‌کند؟ چه روحیاتی درست می‌کند؟ چه عقائد و اعمالی دارد؟

این سه اصل یادتان نرود: «اعمال، اخلاق و عقائد». همۀ آخرت ما را این همین سه تا می‌سازند: اعمالی که انجام می‌دهیم؛ خلقیاتی که داریم و اعتقادات ما. چیز دیگری خارج از این سه وجود ندارد.

دین هم همین سه شاخه را دارد: یک بخش اعمال دارد که به آن فقه اصغر می‌گویند، یک بخش اخلاقیات دارد که به آن فقه اوسط یا طریقت می گویند و یک بخش اعتقادات که به آن فقه اکبر یا حقیقت می‌گویند. حقایق ثابتی در این عالم وجود دارد که ما باید آن­ها را بشناسیم و ببینیم و به آن­ها اعتقاد داشته باشیم.

مجموعۀ رفتارها، اخلاقیات، و عقاید یک شخص، سرنوشت و حیات جاودانۀ او را مشخص می‌کند. پس موضوع آخرت جدی‌ترین مسئله ماست.

حیات حقیقی انسان سرای آخرت است

خداوند تبارک و تعالی که ما را خلق کرده، می‌گوید من شما را از روح خودم که همان نور محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله است، خلق کردم و در دنیا یک استقرار و بهره‌مندی موقت قرار دادم: «وَ لَكُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى‏ حین[1]‏= و شما را در زمین تا روز مرگ قرارگاه و بهره خواهد بود». خیلی فرصت ندارید. حیات دنیا کم است و یک استقرار موقتی دارید و سپس زندگی تازه شروع می‌شود. یعنی به برزخ متولد می‌شوید. این اول زندگی و حیات ابدی ما است.

حالا شما وقتی وارد برزخ می‌شوید، سالم می‌روید یا غیر سالم، ضعیف می‌روید بیمار، پایه اش در دنیا گذاشته می‌شود. آنجا خانه‌تان کجاست؟ خانه‌ات چقدر قشنگ است؟ چقدر بزرگ است؟ چند اتاق دارد؟ چند کاخ دارد؟ چه کسانی با تو در آن خانه هستند؟ با چه کسی ازدواج می‌کنی؟ کدام دانشگاه درس می‌خوانی؟ آنجا هم دانشگاه و مدرسه دارد. آنجا همه چیز دارد، همه از اینجا مشخص می­شود.

خدا می‌گوید من شما را جاودانه و از روح خودم آفریدم، دنیا را محل زندگی ماندگار شما قرار ندادم. پس شما هم همه چیز را با دنیا معنا و تفسیر نکنید و همه چیز شما دنیا نباشد. دنیا فقط یک رحم برای شماست. شما در دنیا فقط یک دوران رحمی دارید. پس در اینجا توقع خوشی آن چنانی که همه چیز به نفع شما باشد و همه چیز به کام شما باشد و اصلا اذیت نشوید و هیچ مشکلی نباشد را در اینجا نداشته باشید. اینجا جای ساختن است. یعنی اینجا فقط باید خودت را آماده کنی. حیات حقیقی در آن طرف است: « وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوان[2]= و زندگى حقیقى همانا [در] سراى آخرت است‏». 

جهنم عقاید سنگین، از جهنم اخلاق و اعمال است

سبک‌ترین جهنم‌ها در آخرت جهنم اعمال است. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: برای یک گناهی که انسان از دنیا بدون توبه با خودش ببرد، در آنجا صد سال گرفتار است. جهنم اخلاق خیلی وحشتناک است. اخلاق اصلاً زمان ندارد. یعنی به قول امام، معلوم نیست چند قرن آخرتی انسان در جهنم گرفتار می‌شود. جهنم یک خُلق، حسادت، غیبت، زودرنجی‌، حساسیت‌، خبرچینی‌، کینه‌ و... وحشتناک است. اما از همه بدتر، جهنم عقاید است، بهشت‌ها هم همین طور است. پس اینها را ما باید خیلی جدی بگیریم.

ما به زودی وارد یک عالمی می‌شویم که بی‌نهایت شلوغ‌تر از اینجا است. در دنیا با اینکه 7 ـ 8 میلیارد آدم هستیم، ولی خلوتش مثل خلوت رحم مادر است و همۀ ما تنها هستیم. هر یک نفر، خودش در این رحم دنیا تنهاست و در عالم خودش است. بقیۀ آدم‌ها مثل اجزای یک رحم می‌مانند که فقط ما با آن­ها ارتباط داریم، و گرنه حرکت و زندگی می‌کنیم و نزدیکترین آدم‌ها به ما اجزاء این رحم هستند. یا ما را خوب می‌سازند، یا بد؛ یا ما از آنها تأثیرات مثبت می‌گیریم، یا تأثیرات منفی؛ ولی تنها هستیم. قرآن چقدر قشنگ می‌گوید: «وَ كُلُّهُمْ آتیهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَرْدا[3]= همگی در روز رستاخیز، تک و تنها نزد او حاضر می­ شوند!».

دنیا بازیچه است و آخرت، حیات حقیقی است

پس این اصل را در نظر بگیریم که خدا می‌گوید من برای شما آخرت را دوست دارم. می فرماید: «تُریدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَ اللهُ یُریدُ الْآخِرَةَ‏[4]= شما متاع دنیا را می‌خواهید و خدا آخرت را می‌خواهد». شما زندگی و شرایط ناپایدار دنیا را می‌خواهید؛ ولی خداوند برای شما زندگی جاودانه و پایدار را می‌خواهد؛ حیات پایدار را می‌خواهد. خدا بهتر می‌داند و بهتر از شما می‌فهمد: «الله رَّبُّکمْ أَعْلَمُ بِکمْ[5]=خدا پروردگار شما است و به شما آگاه‌تر است». او می‌داند چه چیزی برای شما بهتر است.

می‌‌گوید من شما را خلق کردم و بیشتر از هر کس دیگری شما را دوست دارم. علاقۀ و محبت من به شما، مثل یک اقیانوس بی‌پایان است. تمام علاقه هایی که شما به همدیگر دارید، در مقابل علاقه من به شما، به اندازۀ یک قطره است. من شما را خلق کردم و دوست‌تان دارم، می گویم که شما را برای دنیا نمی‌خواهم؛ بلکه برای تمام هستی و تا خودم هستم، می‌خواهم کنار من زندگی کنید و خوش باشید. این خداست.

«مِنْكُمْ مَنْ یُریدُ الدُّنْیا وَ مِنْكُمْ مَنْ یُریدُ الْآخِرَةَ[6]= برخى از شما دنیا را و برخى از شما آخرت را مى‏­ خواهد». بعضی از شما کسانی هستند که فقط دنیا را می‌خواهند. اینجا برایشان خیلی مهم است و مهمتر از همه چیز است. اما بعضی از شما هستند که ابدیت را می‌خواهند. اینها واقعاً در آخرت جدی هستند.

«مَنْ كانَ یُریدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فی‏ حَرْثِهِ وَ مَنْ كانَ یُریدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصیب[7]‏= هر کس حاصل کشت آخرت را بخواهد، ما بر تخمی که کاشته می‌افزاییم و هر کس تنها حاصل کشت دنیا را بخواهد، او را هم از آن نصیب می‌کنیم ولی در آخرت (از نعمت ابدی آن چون نخواسته) نصیبی نخواهد یافت».

هر کس محصول آخرت را بخواهد ما به محصولش اضافه می‌کنیم. یعنی هر کس آخرت را بخواهد، ما بیشتر به او می‌دهیم. اما کسانی که محصولات دنیا را بخواهند؛ مثلا فرزند داشتن، ازدواج کردن، خانه داشتن، مال، خوراک و لذت‌های دنیایی، چیزی از اینها به او می‌دهیم؛ اما در آخرت، دیگر بهره‌ای ندارد.

پس ما باید برای شناخت آخرت وقت بگذاریم، باید ذهن‌مان درگیر مسئله آخرت بشود. مهمتر از ذهن‌مان، این است که قلب‌مان درگیر بشود، بعضی‌ها ذهناً درگیر می‌شوند، امّا قلب درگیر نمی‌شود.

دلیل اینکه یک نفر قلبش درگیر شده، این است که تصمیماتش، یعنی انتخاب‌ها، ارتباطها، رفتارها، و چینش‌های فکری­ اش را براساس آخرت انجام می‌دهد و بسیار شاد است.

آدم‌های زودرنج، حساس، کینه‌ای، اهل غیبت، سخن‌چینی، بداخلاق، آدم‌هایی که بدبینی دارند، هیچ یک از اینها بطور حقیقی با آخرت سر و کار ندارند و درگیر آخرت نیستند. یکی از خوبی‌های آخرت این است که باعث می‌شود، انسان در زندگی دنیایی اش خیلی لذت ببرد.

لازمه شناخت آخرت، شادی دل است

آخرت انسان را می‌سازد. آخرت جایی است که خدا می‌گوید من همۀ انبیاء را به عشق آن آفریده ام. انبیاء چرا گناه نمی‌کردند؟ چرا معصوم بودند؟ چون فرمودند:«إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ‏ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّار[8]= ما آنان را خالص و پاکدل برای تذکر سرای آخرت گردانیدیم». چون مدام یاد آنجا می کردند و خالص می‌شدند و کارهایشان را برای دنیا انجام نمی‌دادند. اگر کسی بداند که آخرت چطور جایی است، دیگر همسرداریش را به غیر خود خدا نمی‌فروشد. منت هم سر همسرش نمی‌گذارد. اگر همسرش یا بچه اش یا دیگران حقوق او را رعایت نکردند، غصه نمی‌خورد. چون می‌گوید من تمامش را به خدا فروختم و ما به‌ ازایش را از خدا می‌گیرم.

بنابراین، مرگ به ما خیلی نزدیک است. خیلی بدبختی است که انسان برای جایی که به زودی سراغش می­ آید، آماده نشود و ذهن و قلبش مشغول درگیری‌های دنیایی‌اش، گذشته‌اش، خاطرات گذشته و دلشوره‌های آینده دنیایی‌اش باشد.

بارها گفتیم عمر ما به اندازۀ عمر خداست؛ پس آن را خراب و ضایع نکنیم. دنیای‌مان را عزیز بدانیم و جدی بگیریم؛ چون دنیا خیلی قیمتی است؛ زیرا با دنیا می‌توانید حیات جاودانه بسازید. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «بَقِیَّةُ العُمرِ لاقیمَةَ لَها، یُدرِكُ بِها ما قَد فاتَ، و یُحیی ما ماتَ= باقیمانده عمر مؤمن، قیمت بردار نیست؛ چون به ­وسیله آن، می توان گذشته را جبران ­كرد و آنچه را مُرده است زنده گرداند». یعنی هر چه را که خراب و ضایع کردی، می‌توانی درست کنی.

اعمال، اخلاق و اعتقادات سه عاملی هستند که آخرت را می‌سازند. همۀ اینها در بقیۀ عمر قابل جبران است. تمام اعمال، اخلاقیات و اعتقادات را می‌توانید اصلاح و جبرانی کنید. به همین دلیل است که دنیا خیلی قیمت دارد. من همیشه این را گفتم و می‌گویم آنهایی که در بهشت هستند، حسرت پنج دقیقه وقت ما را در دنیا می‌خورند. بهشتی ها می گویند کاش ۵ دقیقه وقت به ما بدهند که برویم در دنیا عبادت کنیم. جهنمی ها که بماند چقدر حسرت می‌خورند.

قا/111

ابدیت/ آخرت شناسی